40 сол пеш моҳи апрел. Низом Қосим дар бораи китоби нави Бозор Собир
Ин мақола чил сол пеш, дақиқат 10-уми апрели соли 1983 дар пурхонандатарин рӯзномаи он шабу рӯз “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон) чоп шудааст. Шояд аввалин тақриз ба китоби нави шоири маъруф Бозор Собир “Офтобниҳол” бошад. Ҳамкоронамон аз шуъбаи матбуоти даврӣ онро ба чоп ҳозир кардаанд, то бо ҳам бихонем.
СИПОСИ НОНУ НАМАК
Шоироне ҳастанд, ки китобҳои нави онҳоро муаррифӣ кардан кори зиёдатист. Кас танхо метавонад ашъори нав ба навашонро мутолиа кунад, дар сари ҳар байту мисраашон ба андеша равад, бо каҳрамони лирикиашон биомезад аз барои ӯ биболаду аз бебарориаш бинолад.
Бозор Собир ҳамин гуна шоир аст. Ашъори обдори ў ба марзи дили ташнагони шеър на чун рўдҳои пурситез якбора ва бониҳеб, балки монанди ҷўяҳои мусаффое, ки аз чашмаи пурҷӯш оғоз мегиранд ва сўи дарёю баҳрҳо мешитобанд, бомаром ва бонизом ҷорӣ шуда, онро шодобу пурбор намуд.
Китоби нави шоир, ки «Офтобниҳол» ном доранд, дар силсилаи китобхонаи «Илҳом»-и нашриёти «Ирфон» аз чоп баромада, ашъори нави ўро фароҳам овардааст. Аз ҳар сатри «Офтобниҳол» ҳам, чун дигар китобҳои Бозор Собир, бўи деҳа, марзҳои сарсабзи диёр, ёди фарзандони баруманди халқ мерасад. Ў дар маҷмуаи ашъораш ҳам ба ифодаи муъҷази адиби маъруф Лоик Шерали бигуем, “аз хасе буи касе ва аз пари коҳе пару боли сухан» дарёфтааст. Ва чун ғарази аслии шоир ҳам ҷуз ҳамин нест, меҳри кас ба халку Ватан бештар мешавад, ифтихораш аз дирўзу имрўз ва фардои дурахшони миллат дучанд мегардад.
Шоир бо ҳар байту бо ҳар мисраи заминии баланд баҳри худшиносии мардум хидмат мекунад, гоҳ орому бонизом ва гоҳе бо туғёнгарию исёнгарӣ баҳри як мақсад – инсонгарӣ мекӯшад, зеро барҳак ў дар ҳама давру замон инсонгар (Лоиқ ) аст.
Шеъри Бозор Собир шеъри хоси уст. Содагиҳои ашъораш мураккабиҳо ва мураккабиҳояш содагиҳое дорад, ки аз табиати дунёдониву дунёҳискунӣ аз махсусияти мактаби эчодии ӯ сар мезанад. Чуноне ки худи шоир зикр кардааст:
Аз содагии ман нест.
Шеъре, ки сода гуфтам.
Худро ба мактаби худ,
Ман ёд дода гуфтам.
Чӣ сире дорад ашъори Бозор Собир? Мехониву дар дилат фараҳ бо алам, алами ширине меомезад, ҳар шеъраш ба дунёи рўъё мебарад ва эхсос мекунӣ, ки замину замон аз остон то осмон дар дилат ҷо шудааст, дунё аз туст ё ту худ дунёӣ…
«Офтобниҳол» бо шеъри «Бо чамидан, бо шамидан, бо чашидан» шурўъ мешавад. Он шеъри арзандаю зебандааст барои Ватан. Дар он аз тасвироти манзараҳои дилрабои Ватан асареву аз изҳори муҷаррадонаи муҳаббат ба он сухане нест. Лекин мў ба мў эҳсос мешавад, ки аз гузашта то ба ҳол, аз тифлӣ то камол шоир дар Ватан асту Ватан дар ў. Қаҳрамони лирикии шеър инсони комилест, ки Ватанро бо он бузургӣ дар дил ҷо додааст ва агар як сари хаси он беҷо шавад, гўё дили ӯ аз сина беҷо мешавад. Ба як сухан Ватан дар вуҷуди шоир бо шири модар омехта, бо комилтар шудани афкору эҳсоси ӯ бузургтар ва азизтар мешавад:
Ман Ватанро аз қафои пода таҳсис кардаам,
Рўзу шаб бо панҷ ҳисси зотиам ҳис кардаам:
Бо забону чашму гӯшу бо димоғу дасту по,
Бо чамидан, бо чашидан, бо шамидан, бо садо,
Ман Ватанро соф бе шарҳу баён фаҳмидаам,
Аз паи молу шамолаш раҳравон фаҳмидаам.
Ман ба ӯ вобастаам ҳам бо қадам, ҳам бо қалам,
Подароҳашро агар гум мекунам, гум мешавам.
Чун шоир ба Ватан бо дилу ҷон пайванд аст, ҳар барори мардумаш фараҳи ӯ ва ҳар ташвишаш коҳиши ҷони ӯст. Чуноне ки дар шеъри «Деҳқон» ба қалам омадааст:
Яке аз қибла абри жола хезад,
Ба ташвиш аз дили ман нола хезад.
Ҳамоно жола резад бар сари ман,
Чу резад жола дар саҳрои деҳқон.
Алоқамандони шеър медонанд, ки аввалҳо Бозор Собир чун яке аз ҷонибдорони шеъри «сафед» аслан дар вазни озод шеьр мегуфт. Бетадриҷ ў ба авзони анъанавӣ рӯ овард ва бояд гуфт, ки дар ин ҳолат ҳам шеъраш басо дилчаспу гуворост. Ашъори китоби нави шоир низ аслан дар авзони анъанавии шеъри тоҷик аст. Шеърҳои «Духтари деҳқон», «Дарахти садда шуд дар пушти модар», «Ватан» ҳам аз ҷиҳати суннатии ашъори Бозор Собир тозагии образҳо ва ҳам аз ҷиҳати вазну тарзи баёни мувофиқу созгор басо ҷолибанд. Афкори тоза ва баёни муассир аст, ки бандҳои аз чанд калимаи маъмули гуфтугўӣ иборат тасхири дилҳо мекунад:
Ватан, Ватан, Ватан,Ватан,
Манам ба ту тани ба тан.
Касам агар каси туам,
Хасам агар, хаси туам.
Ватан барин мавзӯи мукддасу маъмулро дар ҳаҷми як банд чунин шеваю муъҷаз ба қалам додан, ҳодисаи ягона набошад ҳам, басо нодир аст.
Бозор Собир шоирест, ки ба зикри шоиронаи таърихи ифтихории халқу Ватан ва симоҳои барҷаставу арзандаи он майли зиёд дорад ва дар ҳамаи маҷмӯаҳои ашъораш (ки чандон зиёд нестанд) фасле ба ин мавзӯъ бахшидааст. Дар «Офтобниҳол» ҳам чанд шеъре «Бо доғҳо дар боғҳо», «Афсонаи Боқӣ», «Мурдаҳои зинда дорад мулки ман» (ба хотираи Лутфулло Бузургзода ) зикри ин боб мекунанд.
Дар шеъри «Дар боғҳо бо доғҳо» бо як устодӣ хислате ё ҷиҳати хосе аз рўзгори шоирони шодравон Мирзо Турсунзода, Боқӣ Рахимзода, Файзулло Ансорӣ, Аминҷон Шукўҳи, Ҳабибулло Файзулло, ҳунарманди бемонанд Маҳмуд Воҳидов зикр шудааст, ки ин дунёи мунаввари дили онҳоро басо равшан пеши назар меорад ва ихлосу муҳаббати касро ба он арвоҳи пок бештар мекунад.
Бо шукўҳеро, ки Шукўҳиро буд,
Нарм мерафт ба мисли соя,
То ки аз хоб нагардад нофор
Тифли гаҳворагии ҳамсоя.
Хабари рўи ҷаҳон ҳар соат.
Гирд гардад ба сарам чун гирдоб,
Лек аз он дам, ки Ҳабибулло нест.
Ман надорам хабаре аз Кўлоб…
Ё худ, бубинед, шоир дар ҳаққи устоди басо азизу фарзонаи қаламкашони чавон Боқӣ Раҳимзода чӣ мисраҳое овардааст. Ин шеър («Афсонаи Боқӣ») баробари бо образу ифодаҳояш мафтун кардани хонанда боз ба ҳамон дараҷа симои шоири некдилу некномро пеши назар зинда месозад:
Ба мисли субҳи содиқ менамуд пешонаи Боқӣ.
Ту гўӣ, мебаромад офтоб аз шонаи Боқӣ…
Нарафт аз ёди Боқӣ соате шукронаи мардум,
Нарафт аз ёди мардум соате шукронаи Боқӣ.
Яке дар хонааш буд, дигаре дар хонаи чашмаш,
Надидам ҳеҷ касро дар ҷаҳон бегонаи Боқӣ…
Як қисмати бештари «Офтобниҳол»-ро ашъори ошиқонаи шоир ташкил додааст. Дар ин силсила ҳам нозукбаёнию устодии Бозор Собир хуб эҳсос мешавад. Аслан, шеъри лирикӣ ҳамонест, ки ифодаи дарди шоир бошад, ҳам ба дарди ҳар ошиқ хўрад, шореҳи ҳоли ў бишавад. Айни ин фикрро шеърҳои «Пайванд», «Дилам месўзад», «Аз мўй то зонуи ту як мў набахшам бар касе», «Сарнома», «Гиреҳи санг» собит мекунанд. Аз ин ҷумла шеъри «Дилам месўзад» низ саршори аламу эҳсоси ошиқона аст. Вале ин аламу эҳсос аламу эҳсоси равшану ширинест, ки дилу ҷони касро тоза мекунад. Дар воқеъ дар хусуси ин шеър олими маъруф, доктори фанҳои филология профессор Воҳид Асрорӣ дар мақолаи «Ғазал пир нашудааст» (рўзномаи «Маданияти Тоҷикистон») изҳори ақида карда, ба он баҳои баланд дода буд. Мо танҳо ҳаминро илова мекунем, ки дигар шеърҳои лирикии Бозор Собир ҳам сазовори чунин баҳои баланданд.
…Ҳар боре ашъори баланди шоирони маъруфи тоҷикро мехонӣ бори дигар ба суханони Муҳаммад Иқбол «Шоир андар синаи миллат чу дил» итминони комил меорӣ. Онҳо нозуктарин эҳсоси дили миллатро ба қалам медиҳанд ва ба ин васила сурату сирати халқро пора – пора ҷовидонӣ мекунанд. Бозор Собир ҳам аз ин қабил қаламкашон аст. Ба ифодаи болдори Лоиқ Шералӣ, чунин қаламкоронро халқ барои эҳтиёҷи худ меофарад ва онон сипоси нону намак ба халқ осори бонамак эҳдо мекунанд.
Низом Қосимов. «Комсомоли Точикистон», 10 апрели соли 1983
Таҳияи
Нуримеҳан МАҲМАДБЕКОВА,
мутахассиси шуъбаи матбуоти даврӣ