60 сол пеш дар “Садои Шарқ”. Матни суханронии Халилуллоҳи Халилӣ дар ҷашнвораи Ҷомӣ дар Душанбе

Мо дар ин чанд рӯз дар миёни мардуми шумо ҳаргиз эҳсоси бегонагӣ намекардем. Забони шумо, шакли орозию табиати зебои шумо, куҳҳои нуқрафоми пурбарфи шумо, симоҳои фархундаву наҷиби мардуми шумо ҳама ба мо маънусу (унсгирифта) ошно буд. Зеро мову шумо ду бародарем, ки дар домани як кӯҳ парвариш ёфтаем. Аз партави офтоб, аз вазиши бодҳо, аз сармоҳои зимистон, аз ҷамоли ахтарон яксон баҳра бурдаем. Мо фарҳанги муштарак ва таърихи муштарак дорем. Мо аз сарзамине омадаем, ки панҷсад сол қабл аз ин яке аз шаҳрҳои он парваришгоҳи нубуғи фикрӣ ва мавлиди андешаҳои ин мутафаккири бузург Мавлоно Нуриддин Абдурраҳмони Ҷомӣ буд.

ХИТОБЕ ДАР РӮЗИ ТАНТАНА

БАРОИ ТАҶЛИЛИ МАВЛОНО НУРИДДИН АБДУРРАҲМОНИ ҶОМӢ АЛАЙҲИРАҲМА ДАР ДУШАНБЕ- ШАҲРИ ЗЕБОИ ТОҶИКИСТОН 17 ДЕКАБРИ 1964

Ҳамсоягони киромии мо, бародарони азизи мо, дӯстони мо, ҷашне, ки барои таҷлили мақому бузургдошти яке аз шахсиятҳои бузурги илмию адабӣ ва тасаввуфӣ Мавлоно Нуриддини Абдурраҳмони Ҷомӣ ба по дошта будед, шояд имрӯз ба поён ояд ва мо низ фардо шаҳри зебои шуморо тарк гӯем ва ба сӯи диёри хеш раҳсипор гардем.

Таҷлил аз ин арзишҳои ҷовидонӣ дар ҳақиқат эҳтиром ба андешаву дониши инсонист.  Ин арзишҳо мухтасс (махсус, хос) ба рустое, шаҳре нестанд – инҳо ба ҷаҳони дил сарукор доранд ва аз сармояҳои ифтихори тамоми ҷаҳони башариятанд.

Мо дар ин чанд рӯз, ки дар ин шаҳри зебои шумо иқомат доштем, хотироти фаромӯшношуданӣ ва бисёр гуворо аз муҳаббату  меҳмоннавозию меҳрубонии шумо дорем, ҳамеша ин хотирот бо мо хоҳад монд.

Мо дар ин чанд рӯз дар миёни мардуми шумо ҳаргиз эҳсоси бегонагӣ намекардем. Забони шумо, табиати зебои шумо, куҳҳои нуқрафоми пурбарфи шумо, симоҳои фархундаву наҷиби мардуми шумо ҳама ба мо маънусу ошно буд.

Зеро мову шумо ду бародарем, ки дар домани як кӯҳ парвариш ёфтаем. Аз партави офтоб, аз вазиши бодҳо, аз сармоҳои зимистон, аз ҷамоли ахтарон яксон баҳра бурдаем. Мо фарҳанги муштарак ва таърихи муштарак дорем.

Мо аз сарзамине омадаем, ки панҷсад сол қабл аз ин яке аз шаҳрҳои он парваришгоҳи нубуғи фикрӣ ва мавлиди андешаҳои ин мутафаккири бузург Мавлоно Нуриддин Абдурраҳмони Ҷомӣ буд.

Ҳанӯз арбоби мадраса кутуби вайро дар он сарзамин мавриди дарсу баҳс қарор медиҳанд ва асҳоби хонақоҳ дар нимаи шаб ва сапедаи саҳаргоҳ суханони диловези вайро чун суруди осмонӣ эҳтиром мекунанд.

Аз Ғазна то Ҷом ва аз Ҳирот то Самарқанд ва ҳамин шаҳри зебои шумо таҷллигоҳи андеша ва фикри равшани ӯ буд.

Мову шумо дар таҷлили мақоми Ҷомӣ шарики ҳамдигарем. Мабдаи ин иштирок имтизоҷи (наздикии) маънавии таърихии мост.

Ин имтизоҷи маънавӣ чандон ба ҳам омехта ва ҳалқаҳои ин силсилат-уз-заҳаб чунон ба ҳам пайвастааст, ки дасти рӯзгор ва тасарруфи лайлу наҳор натавониста ихтилоле дар он падид орад.

Агар Нуриддин Абдурраҳмони Ҷомӣ дар қарияи Ҷом-дар яке аз рустоҳои Эрон по ба арсаи вуҷуд ниҳода, дар Афғонистон дар шаҳри Ҳирот ба қавли Тафтозонӣ, дар шаҳре, ки хоки он маҳалли имону юмну (иқбол) амн будааст, умри шарифашро ба сар бурда ва дар он ҷо дида аз ҷаҳон пӯшида, Хизри роҳ ва раҳбари тариқати вай Хоҷа  Убайдуллоҳи Аҳрор аз Самарқанд буда ва дар он шаҳр орамидааст. Шайхи бузурги он ҳарду Хоҷа Яъқуби Чархии Кобулӣ дар навоҳии ҳамин шаҳри шумо – дар Ҳисори шодмон пайкари шарифаш ба хок ниҳода шуда, ки мо дирӯз онро зиёрат кардем ва зиёрату ҳифзи он буқъаи (замин) шариф мӯъҷиби хурсандии мо шуд. Роҳбари бузург, падари маънавӣ ва муассиси тариқати онҳо Хоҷа Баҳоуддини Нақшбанд аз Бухоро мебошад.

Шояд ҳанӯз ҳуҷраи хосе, ки Хоҷа Аҳрор дар он ба тафаккуру муроқаба пардохта, дар яке аз завоёи масҷиди ҷомеи Ҳирот мавҷуд бошад ва мадрасае, ки Ҷомӣ дар он дарс хонда, ҳанӯз дар  Самарқанд ба ҷо монда бошад.

Ҷои бисёр масаррат аст, ки акнун дар шаҳри зебои Душанбе- маркази ҷумҳурияти Тоҷикистон, дар давлати дӯсту ҳамсояи киромии мо-давлати Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравӣ уламову донишмандону шуарои мӯҳтарами тоҷик мақоми он бузургворро, ки на танҳо мояи ифтихори муштараки мову эшон, балки мӯҷиби муҳоботи Шарқ ва ҷаҳони башарият аст, таҷлил мекунанд ва чунон ки дар зиндагонии илмию адабии навини хеш комёбона пеш мераванд он мафохири гузаштаро низ зинда нигаҳ медоранд.

Ман аз тарафи ҳалқаҳои илмию адабии Афғонистон ва махсусан аз ҷониби аъзои анҷумани Ҷомӣ дар Кобул ин иқдоми фархундаро ба бародарони тоҷики мо таҳният мегӯям ва саломи онҳоро ба нависандагону уламои ҷумҳуриятҳои давлати дӯсти мо Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравӣ, ки дар ин маҳфили фархунда  ҳозиранд, иблоғ (расонидан) медорам.

Дар Афғонистон низ мо дар ин амри фархунда иқдом кардем. Аз як соли қабл анҷумани Ҷомӣ дар Кобул даст ба кор зад ва даҳ  ҷилд китоб, чи аз худи Ҷомӣ ва чи дар боби Ҷомӣ табъу таълиф намуд, ки инак ман нусхаи онро ба муассисоти илмии шумо тақдим мекунам.

Чанде қабл эҳтифоле дар Кобул бад-ин муносибат бапо доштем. Аз давлати Иттиҳоди Шӯравӣ аз ҷумҳурияти Ӯзбекистон ҷаноби Ғафур Ғулом шоири суханвари киромии Ӯзбекмстонро даъват намудем, то аз ҳамватанони Амир Алишери Навоӣ, ки зиндагони илмиву адабии Ҷомӣ бо вай иртиботи хосе дорад, намояндагӣ намояд. Ва сипосгузорам, ки Ғафур Ғулом низ ин амрро дар ниҳояти шоистагӣ анҷом дод.

Ҳамчунин аз давлати Эрон, ҷумҳурияти муттаҳиди Араб, Покистон фузалову донишмандон даъвати моро пазируфтанд ва дар эҳтироми Ҷомӣ иштирок варзиданд, ки мӯҷиби итминони мо гардид.

Ман бори дигар мавқеъро муғтанам (ғанимат) дониста, шукрони амиқи худро аз ин даъвати марҳаматкорона, ки аз мо ба амал омада, ба шумо тақдим медорам ва камоли мамнунияти худро аз меҳмоннавозию алтофи бепоёни шумо изҳор медорам ва аз ҷаноби Гӯёи Эътимодӣ– суханвару устод хоҳиш мекунам қитъаеро, ки дар ин боб сурудаам, қироъат кунанд ва аз ҷаноби устод Ҳабибӣ таманно менамоям ашъори шоири бузурги афғон Абдулқодири Хаттакро бо муқаддимаи худашон бихонанд.

ШЕЪРИ ХАЛИЛӢ

Овардаем бо худ аз остони Ҷомӣ

Пайғоми ошноӣ аз дӯстони Ҷомӣ.

Дар домани Зарафшон дорад ҳазор гавҳар

Дарёи мавҷхези гавҳарфишони Ҷомӣ.

Бинҳод ҳафт ахтар аз чарх рӯй бар хок,

То рафт ҳафт ахтар аз осмони Ҷомӣ.

Пайғоми ёр орад, бӯи баҳор орад,

Сад гул ба бор орад килку банони Ҷомӣ.

Фарёди ишқ хезад ҳар ҷо, ки мениҳи гӯш,

Хоҳ аз лаби Навоӣ,хоҳ аз забони Ҷомӣ.

Пайғамбарони маънӣ равшангарони қалбанд,

Ҳарҷо ки метапад дил, бошад ҷаҳони Ҷомӣ.

Аброри сибҳа созанд, аҳрор тӯҳфа оранд

Хоки мазори Ҷомӣ, шеъри равони Ҷомӣ.

Бархост боди шавқе аз ҷониби Самарқанд,

К-аз бӯи мушкбезаш шуд зинда ҷони Ҷомӣ

Аз Ғазна то Бухоро, аз Вахш то Ҳимрот аст

Ҳам ҷилвагоҳи Ҷомӣ,ҳам ошёни Ҷомӣ.

Таҷлили ин бузургон таъзими илму фазл аст,

Фархунда бод ин ҷашн бар дӯстони Ҷомӣ.

Аз маҷаллаи “Садои Шарқ”, 1965, №1

Таҳияи мутахассиси пешбари
шуъбаи тарғиб ва барномаҳои
фарҳангӣ Манижа Ибрагимова