Нақши матбуоти даврӣ дар даврони соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистон
Матбуот ҷузъи васоити ахбори омма мебошад, ки маҷмуи нашрияҳои даврии оммавӣ, инчунин нашрияҳои электронӣ барои хонандаи умум, рӯзномаҳо, маҷаллаҳо, маҷмуаҳо ва ғайраро дар бар мегирад.
Ин истилоҳ аз номи аввалин рӯзномаи оммавии “La Presse” сарчашма мегирад, ки соли 1836 дар Порис нашр шудааст.
Гегел одати мутолиаи рӯзномаҳоро тавсиф карда, онро “намози бомдодии шахси муосир” номида буд.
Таърихи таҳаввул ва ташаккули матбуоти мо чун тамоми тамаддуни муосири тоҷик саҳифаҳои дурахшоне дорад.
Нахустин нашрияи тоҷикии Осиёи Миёна “Бухорои шариф”, аз 11-уми марти соли 1912 ба нашр шурӯъ кардааст. Муассиси нахустин ҷаридаи тоҷикӣ ҷавонбухориён ва ташаббускорони аслӣ аз онҳо роҳбарони ҳамонвақтаи ҷунбиши ҷавонбухороӣ – Мирзо Муҳиддин Мансуров ва Мирзо Сироҷи Ҳаким буданд. Нахустин нашрияи Бухорӣ дар Когон бо сарпарастии Консулгарии Русия чоп шуд. Дар идораи “Бухорои Шариф” беҳтарин қувваи эҷодии ҳамондавра муҳаррири рӯзнома журналисти маъруф Мирзо Ҷалол Юсуфзода, Мирзо Муҳиддин ва Мирзо Сироҷ ҷамъ омада буданд.
Дар ин ҷо гуфтаҳои устод Айниро дар хусуси “Бухорои Шариф” ва “Тӯрон ” ёд овардан ба маврид аст: “ Рӯзномаҳо рӯз аз рӯз диққати аҳолиро ба худ ҷалб кардан гирифтанд. Онҳо на танҳо дар сарзамини Бухоро, балки дар тамоми кишвари Туркистон обрӯ ёфтанд. Дар гӯшаю канори Осиёи Миёна садҳо кас ба онҳо обуна шуданд. Ба туфайли матбуот дар тафаккури хонандагон фикру мулоҳизаҳои нав тавлид меёфт”.
Устод Айнӣ таърихи ба вуҷуд омадани ин рӯзномаро дар “Материалҳо оид ба таърихи инқилоби Бухоро” чунин шарҳ додааст:
“Ҷавонбухориён солҳои сол дар дил орзуи нашри газетаро мепарвариданд. Вале имконияти ин кор хеле душвор буд. Зеро ҳукумати Бухоро, ки муқобили одитарин чорабиниҳои маданӣ буд, асло ба нашри матбуоте, ки мадди назараш мисли муфаттиш меистода бошад, розӣ намешуд.”
Сафорати рус низ аз амир дида бештар мухолифи нашри ҷавонбухориён буд. Ҷавонбухориён Мирзо Муҳиддин ва Мирзо Сироҷ мактабдори яҳудии Когон Левинро ба миён андохтанд. Онҳо Левинро бовар кунонданд, ки ӯ аз нашри рӯзнома даромади калон гирифта метавонад. Левин ба умеди фоида ба сафорати рус муроҷиат намуда, ба нашри рӯзнома рухсат пурсид. Дар ин ҳангом Мирзо Муҳиддин ҳам бо ёрии шиносони тоҷикаш ба сафорати рус барои чопи газета муроҷиат кард. Онҳо иддао мекарданд, ки барои бо идораи рус ошно кардани халқи Бухоро аз баҳри тараққии пахтакорӣ як рӯзномае лозим аст. Барои дилпур кардани сафоратхонаи рус ҷавонбухориён тарҷумони намояндаи Русия дар Бухоро Ҳайдархӯҷа Мирбадаловро мудири газета таъин намуданд. Мувофиқи хоҳиши сафорати рус ба Левин ва Ҳайдархӯҷа барои нашри рӯзнома рухсат дод ва газета мебоист зери назорати (сензура) русҳо барояд”.
Ҳар қадаре ки обрӯи “Бухорои Шариф” дар байни аҳолӣ меафзуд, ҳукуматдорони рус ҳамоно аз вай хавф мебурдагӣ шуданд ва аз паи бастани он гардиданд. Аз ин рӯ, моҳи декабр намояндаи губернатори Туркистон аз амири Бухоро хоҳиш кард, ки рӯзномаҳоро бандад. Олимхон бо хушнудӣ ин хоҳишро қабул кард. Ҳамин тавр аз 11 марти соли 1912 то 2 январи соли 1913 153 шумораи “Бухорои Шариф” нашр шуд.
“Бухорои Шариф” дар таърихи тамаддуни мо аз он нигоҳ нақши муҳим дорад, ки он:
1) аввалин нашрияи соф тоҷикӣ аст;
2) нахустин нашрия дар қаламрави Бухоро аст;
3) нашрияест, ки афкори ба амири Бухоро номақбулро таблиғ намудааст.
Маҳз аз ин рӯ дар даврони Тоҷикистони соҳибистиқлол 11-уми март ҳамчун «Рӯзи матбуот» ҷашн гирифта мешавад. Президенти кишвар, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида ба рӯзи матбуот чунин гуфтааст:
«Дар ҳақиқат матбуот ва воситаҳои ахбори омма ба ташаккули афкори ҷомеа таъсири муқтадир ва муассир мерасонанд. Онҳо хусусан дар замони таҳаввулот ва тағйирёбии самтҳои рушди ҷомеа, бадалшавии идеалогияҳо ва ташаккули диди нави иҷтимоӣ аҳамияти хосса пайдо мекунанд. Ҳама гуна ҷомеаи демократӣ, алалхусус ҷомеаи кишварҳое, ки нав ба ин ҷода қадам гузоштаанд ба воситаҳои ахбори омма ва фаъолияти пурсамари онҳо ниёзманд мебошанд»
Замони соҳибистиқлолии кишвар бошад, барои пешрафт ва фаъолияти озодонаи васоити ахбори омма, тамоми заминаҳои ҳуқуқиро фароҳам овардааст.
Асри ХХI-ро асри иттилоот ном мебаранд. Имрўз дастрасӣ ба иттилоот ва истифода аз технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ ба яке аз ҷузъҳои ҳаётӣ табдил ёфтааст. Яке аз дастовардҳои бунёдии инсон бо ҳар роҳу восита ва боназардошти марзҳо дастрасӣ ва паҳн кардани иттилоот ба ҳисоб меравад. Маҳз аз ин рӯ фаъолияти воситаҳои ахбори омма тавассути қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Қонун дар бораи матбуот ва дигар воситаҳои ахбори омма», «Қонун дар бораи Телевизион ва радиошунавонӣ», «Қонун дар бораи табъу нашр», «Қонун дар бораи иттилоот», «Қонун дар бораи ҳифзи иттилоот» ва дигар санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ танзим карда мешавад.
Воқеан ҳам нақши шуъбаи матбуоти даврӣ ҳамчун сарчашмаи иттилоотӣ ва хабарӣ барои муштариёни китобхона хидмат мерасонад. Матбуот сарчашмаи огаҳӣ, маърифат ва муаррифгари миллатҳо буда, дар ҳаёту зиндагӣ ва тақдири халқи тоҷик нақши басо муҳим мебозад.
Хушо, ки маҳзани дониш китобхона бувад,
Ки он ба донишу фазлу хирад хазона бувад.
Чу хона аҳли маонӣ китобхона кунанд,
Ҳамеша маҳфилашон гарму орифона бувад.
Ниҳонӣ
Сардори шуъбаи матбуоти
даврӣ АМИНОВ ШАФҚАТ