Таърихи Табарӣ – қадимтарин дастнавис дар Китобхонаи миллӣ
Яке аз нодиртарин нусхаи хаттӣ, ки дар «Осорхонаи китоб»-и шуъбаи дастхатҳои Шарқ ва китобҳои нодири Китобхонаи миллии Тоҷикистон ба намоиш гузошта шудааст, «Таърихи Табарӣ» мебошад, ки диққати муҳаққиқонро ба худ ҷалб намудааст.
Муаллифи китоби «Таърих-ур-русул ва-л-мулук», ки имрўз бо номи «Таърихи Табарӣ» машҳур аст, Абўҷаъфар Муҳаммад ибни Ҷарир ат-Табарӣ мебошад, ки ў соли 838м. дар шаҳри Омул таваллуд шуда, соли 922м. дар Бағдод вафот кардааст. Ў яке аз олимони забардасти Қуръоншинос ва таърихшиноси барҷастаи асри Х милодӣ ба шумор меравад, ки маҷмуаҳои муфассали таърихи умумии исломӣ ва ҷаҳониро таълиф намудааст. Ат-Табарӣ асари арзишманди худро ба забони арабӣ дар 13 ҷилд навиштааст ва барои таълиф намудани ин асар муаллиф аз сарчашмаҳои муҳими гуногуни то ба замони худ расида, истифода бурдааст.
Ҷилди якуми ин асар аз муқаддима ва тавсифи халқҳои қадими Шарқи наздик иборат мебошад. Ҷилди дуюм ба таърихи давлати Сомониён ва ҷилдҳои дигар дар бораи ҳазрати Муҳаммад (с) ва чор халифаи аввал ва хилофати Умавиён ва Аббосиён қисса мекунад.
Бояд қайд намуд, ки мундариҷаи ин асар диққати хонандаро зуд ба худ ҷалб менамояд ва бо ҳамин сабаб ба забонҳои дигар ҳам тарҷима гардидааст. Соли 963м. вазири Сомониён Мир Абўалӣ ибни Муҳаммади Балъамӣ ин асари арзишмандро бо забони форсӣ-дарӣ тарҷума карда, ба он «Таърихи Табарӣ» унвон гузоштааст. Муҳаммад Балъамӣ ҳангоми тарҷума ба китоб баъзе иловаҳо ворид кардааст. Аз ҳамин сабаб таҳқиқотчиён «Таърихи Табарӣ»-ро ба Муҳаммад Балъамӣ ҳам нисбат медиҳанд. Ин асар аз ҷониби Ваҳиди Балхӣ дар асри XVI ба забони ўзбекӣ тарҷума шудааст ва дастнависи ин асар бо забони ўзбекӣ дар китобхонаи оммавии ба номи «Салтыков-Щедрин»-и шаҳри Ленингради Федератсияи Русия нигоҳдорӣ мешавад.
Маврид ба ёдоварист, ки матни арабии асари мазкур соли 1879-1901 дар 15 ҷилд дар шаҳри Лондон ва бо забони фаронсавӣ соли 1867-1874 дар Порис, ки тартибдиҳандааш Герман Зотенберг мебошад, чоп шуда, нигоҳдорӣ мешаванд.
Инчунин чопи сангии ин асар бо забонҳои гуногун дар Ҳиндустон рўйи чоп омадааст.
Мутаасифона, нусхае, ки дар Китобхонаи миллӣ маҳфуз аст, дастнависи ноқис буда, аз саҳифаҳои охири китоб якчанд саҳифа афтодааст. Баъзе аз авроқи нусха аз таъсири рутубат ва гармо хароб гардидаанд, ки хондани он ҷойҳо имконнопазир аст. Хату коғази саҳифаи аввал ё оғози нусха аз коғазу хати нусхаи асл фарқ мекунад, аз ин ҷо ба хубӣ фаҳмидан мумкин аст, ки ин саҳифа дар асрҳои баъдӣ тармим ва бознависӣ шудааст. Инчунин ҷилди нусха низ монанд ба ҷилдҳои замони муосир мебошад. Соли китобат ва номи котиб маълум нест, аммо аз рўи навъи қоғазу хат ба асри XIII – XIV нисбат додан мумкин аст.
Навъи хатташ насх буда, сарлавҳаҳои матни он бо хатти сулс навишта шудааст. Муқова ва шерозаи он картони кабуди ҳозира мебошад.
Оғози нусха:
«Сипосу офарин мар Худои комгору комронро ва офаринандаи замину осмонро…»
Анҷоми нусха:
«… баъд аз муқтадои халифа ба сўйи Мустазҳар буд…»
Китоби мазкур дар дафтари инвенитарӣ таҳти рақами 161 ба қайд гирифта шудааст.
Рамзӣ Ҷумъақулов, сардори шуъбаи Дастхатҳои Шарқ ва китобҳои нодири Китобхонаи миллӣ.