62 сол қабл дар “Шарқи Сурх”. Саид Нафисӣ дар бораи устод Садриддин Айнӣ
Ин мақола 62 сол пеш, дар шумораи чоруми маҷаллаи “Шарқи Сурх” чоп шудааст. Донишманди маъруфи эронӣ, яке аз бузургтарин рӯдакипажӯҳон Саид Нафисӣ аз нахустин шиносоияш бо Қаҳрамони Тоҷикистон устод Садриддин Айнӣ хеле ҷолиб ҳикоят мекунад. Лозим донистем ба нашр расонем ва аз хонандагони азиз даъват кунем аз бойгонии шуъбаи матбуоти даврии Муассисаи давлатии “Китобхонаи миллӣ”-и Дастгоҳи иҷроияи Президенти Тоҷикистон барои ошноӣ бо чунин арзёбиҳои хубу мақолаҳои ҷолиб истифода кунанд.
МУСОҲАБАТ БО МАРДИ БУЗУРГ
Донишманди бузург, шоир ва нависандаи машҳури Эрони муосир, устоди донишгоҳи Эрон, профессор Саид Нафисӣ, ки тамоми умри худро ба тадқиқ, омӯхтан ва инкишофи осори муштараки адабиёти форс-тоҷик вақф кардааст, шахсан бо устод Айнӣ шиносоӣ дошта ва дар якчанд асари худ ба навиштаҳои устод руҷуъҳо дорад. Устод Нафисӣ дар ин ёдошти мухтасар, ки ба Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон фиристодааст, таасуроти худро аз осор ва дидори С. Айнӣ баён менамояд.
Солҳо пеш аз он ки аз дидори Садриддин Айнӣ- шоир ва нависандаи донишманди тоҷик-бархӯрдор шавам, аз осори вай баҳраманд шуда будам. Нахустин китоби вай, ки ба дастам расид, “Намунаи адабиёти тоҷик” буд, ки Умянкови Ховаршиноси маъруф аз Самарқанд барои ман ҳадя фиристода буд. Қисмате аз ин китоб,ки шомили шарҳи ҳол ва мунтахаби осори шоирони Осиёи Марказӣ пас аз давраи Темурӣ буд, таваҷҷӯҳи маро беш аз қисматҳои дигар ҷалб кард, зеро ки дар Эрон мо аз ин сарояндагон бехабар будем.
Дар ҳамон замонҳо даст ба таълифи китоби худ дар бораи Рӯдакӣ задам ва аз дӯстоне, ки дар Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравии Сотсиалистӣ дорам, хостгор шудам, он чи дар ин замина омода шудааст, барои ман бифиристанд. Китоби кӯчаке дар бораи Рӯдакиро, ки Садриддин Айнӣ бо хатти лотин чоп карда буд, бароям фиристоданд. Матолиби тозаеро, ки дар он китоб ёфтам, дар китобе, дар бораи Рудакӣ навиштам, овардам. Аз он рӯз пайванди рӯҳонии ман бо Садриддин Айнӣ, ки ҳанӯз ба дидораш комёб нашуда будам, беш аз пеш барқарор шуд.Тадриҷан китобҳои дигари ӯ дар бораи Ибни Сино ва Саъдӣ ба дастам афтод ва дигар Садриддин Айнӣ аз ошноёни дерини ман шуда буд. Чӣ басо аз мардони бузург, ки нодида ва ношинохта бо мо чунон унси маънавӣ мегиранд, ки гӯё солҳо бо эшон нишасту бархост доштаем.
Солҳо гузашт то он, ки давлати Ӯзбекистон маро барои ширкат дар маросими бистсолагии Ҷумҳурии Сотсиалистии он сарзамин даъват кард. Дар нахустин рӯзи ин маросим дар Тошканд бо касе, ки солҳо буд орзуи дидорашро доштам, рӯ ба рӯ шудам. Андоми лоғар ва қади мутавассит ва симои пур аз ҳушу фаросат ва чашмони пурфурӯғи Садриддин Айнӣ маро гирифт. Дидам сурати он марди бузург, ки дар баробари ман аст, бо сирате ки аз муаллифоти вай дар зеҳни ман ҷойгир шуда буд, комилан яксон аст.
Хотироте ки аз он бархӯрди нахустин дар зеҳни худ ҷой додаам, ҳанӯз зиндааст ва яқин дорам, то ҳастам аз ман ҷудо нахоҳад шуд.
Бори дигар дар маросиме ки дар бораи Алишер Навоӣ дар Ӯзбакистон барпо шуда буд ва маро ба он даъват карда буданд, чанд рӯзе аз мусоҳабат бо ин марди бузург бархӯрдор будам ва ақидае, ки аз дер боз нисбат ба ӯ доштам, росихтар ва пойдортар шуд.
Дар ин сафарҳо давраи комил аз осори Айнӣ фароҳам кардам ва муддатҳо ба назарбозӣ бо онҳо ва баҳраёбӣ аз онҳо рӯзҳо ва шабҳоро ба хушӣ гузаронидам.
Дар Конграи Ховаршиносон дар Москва хабар ёфтам, ки ин марди бузург чандест даргузаштааст. Ва ҳангоме, ки ба даъвати Академии Улуми Тоҷикистон ба шаҳри Душанбе рафтам, якум аз воҷибтарини корҳо ин буд, ки ба сари хоки ӯ биравам ва дар баробари он хоки азиз зону бизанам ва бо дареғу дард ёд аз ӯ бикунам.
Инак дар назарам Садриддин Айнӣ ҳам ҳаст ва ҳам нест. Оре, он симои саршор аз завқ ва қареҳаву дониш, он баёни ширини дилангез, он чашмони пурфурӯғи оромбахш дигар дар ин ҷаҳон нест. Аммо осори марде, ки саросар зиндагиро вақфи хидмат ба одамизодагон кард ва партаве бар ҷаҳони маърифат тофт, ки ҳаргиз фурӯ нахоҳад нишаст, дар миён ҳаст ва хоҳад буд ва ҷовидонӣ хоҳад шуд.
Боку. 6 ноябри 1962
Аз маҷаллаи “Шарқи Сурх”, 1963, №4.
Таҳияи Манижа Иброҳимова,
мутахассиси пешбари шуъбаи
тарғиб ва барномаҳо фарҳангӣ.