Пажӯҳиши нав бо номи «Вазъи сиёсии Хуросони Бузург ва Эрон дар асри XIII- нимаи аввали асри XIV»
Абдуқаҳҳор Саидов. Вазъи сиёсии Хуросони Бузург ва Эрон дар асри ХШ-нимаи аввали асри ХІV (баррасиҳо бар мабнои маъхазҳои хаттӣ). Душанбе: Дониш, 2025. -628 с.
Рисола ба рухдодҳои асри ХШ ва нимаи аввали асри ХІV, ки дар таърихи халқи тоҷик яке аз замони пурфоҷеа ва мудҳиш ба шумор меравад, бахшида шудааст. Дар ин давра муғулҳои истилогар ба сарзамини Хуросони Бузург (Мовароуннаҳру Хуросон) ва Эрон ҳуҷум намуда, ваҳшонияти бемислу монанд нишон доданд. Муғулҳо марказҳои асосии иқтисодиву фарҳангии халқи тоҷикро ғорату хароб намуда, бисёр шаҳру деҳотро ба вайрона табдил дода, аҳолии ин минтақаро, ки аксаран тоҷикон буданд, қатли ом намуданд. Дар натиҷаи афзудани шумораи қабилаҳои кӯчӣ дар ин сарзамин ва рӯ ба кӯҳистон овардани мардуми бумӣ нуфузи кӯчиёни чорводор зиёд гашта, майдонҳои киштзор ба чарогоҳҳо табдил ёфтанд, ки ин ба таназзули кишоварзӣ ва дар иқтисодиёти мамлакат ба ҷои заминдорӣ афзудани нуфузи чорводории кӯчӣ мунҷар гардид.
Китоб, ки вақоеи таърихии садаи ХШ ва нимаи аввали садаи ХІV-и Хуросони Бузург ва Эронро фаро мегирад, ба қалами манбаъшинос ва таърихнигори шинохта, доктори илмҳои таърих, профессор Абдуқаҳҳор Саидов мансуб аст.
Аз фоҷеабортарин ва талхтарин ҳодисоти таърихие, ки тақрибан ҳамаи сокинони Хуросони Бузург ва Эрон аз тамомии он муталлеъ ҳастанд, ин воқеаҳои пешомада дар ҷараёни ҳамлаи муғул ба ин қаламрав аст. Ин ҳамалоти ваҳшиёна, ки дар пайи қатли 450 бозаргон ва ғорати корвони онон, ки иборат аз 500 шутури пур аз аҷноси қиматбаҳо буд ва аз қаламрави Чингизхон меомад, дар шаҳри Утрор оғоз шуд.
Муҳаққиқ барои навиштани фаслҳои ин китоб аз матолиби теъдоди зиёде аз манобеи таърихии ҳамзамони рухдодҳо ва пасини онҳо аз «Ал-комил фи-т-таърих»-и Ибни Асир (1160-1233 ё 1234) оғоз карда, то ба асари Хондамир (1475, Ҳирот – 1535, Деҳлӣ) «Ҳабибу-с-сияр» самарабахш истифода кардааст.
Хонандагон метавонанд китоби «Вазъи сиёсии Хуросони Бузург ва Эрон дар асри XIII- нимаи аввали асри XIV»-ро дар Киттобхонаи миллӣ мутолаа намоянд.
Фарзона Шарифова,
мутахассиси шуъбаи
мукаммалгардонии фонд.