Бахшида бузургдошти устод Шаҳриёр. Мардум дареғ мурдапарастанд Шаҳриёр….
Устод Сайид Муҳаммадҳусейн Беҳҷати Табрезӣ мутахаллис ба Шаҳриёр дар ҳақиқат, бузургтарин ва машҳуртарин ғазалсарои давраи муосир аст, ки ғазалиёти нағзу пурмағзаш бар тораки ғазали муосири Эрон медурахшад ва ному ёд ва шеъри ў дар дилу ҷони дўстдорони шеър ва адаб нишастааст.
Устод Шаҳриёр дар соли 1907 дар Табрез (Озарбойҷони Эрон) ба дунё омад ва таҳсилоти ибтидоӣ ва мутаваситаро дар ин шаҳр ба поён бурд ва дар сини 15- солагӣ дар мадрасаи Дорулфунуни Теҳрон таҳсил намуд. Вай дар соли 1925 ба мадрасаи олии туллоб ворид ва чанде баъд дар риштаи пизишкӣ машғули таҳсил мешавад, вале дар сини 23- солагӣ ба иллати моҷарои ошиқона ва ҷудоӣ аз маъшуқ тарки таҳсил менамояд.
Дар соли 1933 дар синни 25 – солагӣ нухустин маҷмуаи ашъораш бо муқаддимаи Маликашшуаро Баҳор, Сайид Нафисӣ ва Пажмони Бахтиёрӣ ба чоп мерасад, ки мавриди иқболу истиқболи беназири аҳли шеъру адаб қарор мегирад. Дар соли 1942 бо Нимо Юшиҷ ошно мешавад ва то поёни умри Нимо Шаҳриёр бо ў иртиботи бисёр самимона ва дўстона дошт ва ин ду шоири бузург дардҳо ва афкори муштараке доштанд ва Шаҳриёр ба пайравӣ аз Нимо ашъоре ҳамчун: «Эй вой модарам», «Мўмиё» ва «Паём ба Энштейн»- ро суруд, ки мўҷиби тааҷҷуб ва шигифтигии шеършиносону адибон қарор гирифт ва ҳамагон лаб ба таҳсину тамҷиди Шаҳриёр кушуданд.
Аз воқеаи муҳиму муассири зиндагии Шаҳриёр ширкат дар нахустин кунгураи нависандагони Эрон ба раёсати Маликашшуаро Баҳор ва баъдҳо интишори манзумаи «Ҳайдарбобо» аст, ки чанде баъд ба кўшиши профессор Аҳмади Оташ дар Туркия ба чоп расид. Дар соли 1959 рўзи 16 исфанд ба номи «Рўзи Шаҳриёр» аз тарафи вазорати фарҳанги он замон номгузорӣ мешавад ва бо ҳузури бузургону удабо ва шуаро аз вай таҷлил мегардад.
Дар соли 1970 аз тарафи Донишгоҳи Табрез дараҷаи устоди ифтихории Донишгоҳ ба ў ато мешавад. Саранҷом баъд аз хадамоти бисёр шоиставу боиста ба шеъру адабу фарҳанги форсӣ ва озарӣ (туркӣ), баъд аз 4 моҳи бистарӣ ва беморӣ дар синни 82 – солагӣ дар бемористони «Имом Ҳумайнӣ» (р) дар соли 1989 ба олами малакут парвоз кард.
Дар мариди пойгоҳ ва ҷойгоҳи барҷастаи Шаҳриёр бояд гуфт, ки вай аз ҷавонӣ то поёни умр шохистарин ва барҷастатарини удабову фузало ва шуарои бузурги Эрон ошноиву дўстӣ ва муровадаи шеърию адабӣ дошт. Аз ҷумла, Маликашшуаро Баҳор, Сайид Нафисӣ, Парвини Эътисомӣ, Эраҷ Мирзо, Аллома Деҳхудо, Мирзозода Ишқӣ, Доктор Хонларӣ, Нимо Юшиҷ, Аҳавони Солис, Нодири Нодирпур, Самини Бебаҳонӣ ва Хушанг Ибтиҳоҷи Соя ва ғайра ҳамчунин бо Рустам Алиев – эроншиноси маъруфи шуравӣ, Расул Ҳамзатов – шоири доғистонӣ, Сулаймонов Рустам ва Муҳаммад Раҳим – аз шуарои Қафқоз, дўстии бисёр наздике дошт.
Дарвоқеъ Шаҳриёр баъд аз Маликашшуаро Баҳор охирин ҳалқаи шеъру адаби классик аст. Ба қавли доктор Ризо Бароҳанӣ, Шаҳриёр ҳусни хитобе аст барои шеъри классики мо. Ва аз ин рў ҷойгоҳи ў дар шеъру адаби муосир бисёр воло ва болост.
Шаҳриёр аз ҷумлаи шуарои нодиру камназирест, ки зимни рўйкарди ҷиддӣ ба адабиёту шеъри классик, аз ҷумла тарафдорони Нимо буд ва шеъри нимоиро тайид ва таҳсин мекард ва Нимо дар як рўбоӣ ба дарди муштараки худу Шаҳриёр ишора мекунад:
Дарде, ки он нигор медонад, чист,
Ранҷест, ки рўзгор медонад, чист.
Оне, ки чу ғунча дар гулу хунам аз ўст,
Ман донаму Шаҳриёр медонад чист.
Ва Шаҳриёр дар ҷавоб месарояд:
Нимо ғами дил гў, ки ғарибона бигирйем,
Сар пеши ҳам орему ду девона бигирйем.
Ман аз дили ин ғору ту аз қуллаи он Қоф,
Аз дил ба ҳам уфтему ба ҷонона бигирйем.
Дудест дар ин хона, ки кўрем зи дидан,
Чашме ба каф орему ба ин хона бигирйем.
Дарвоқеъ Шаҳриёр шоири шўру ҳол буд ва на қилу қол, девони ў нишонгари паҳноварии вусъати ҳиссу ҳоли шоиронаи ўст, чӣ аз ҳайси мазомину муҳтавои густарда (ишқ, ирфон, зуҳд, дин таълим, ахлоқ, сиёсат, иҷтимоъ, марсия, тавсиф, танз, ихвония ва ғайра) ва чи аз лиҳози корбурди анвои қолабҳои шеърӣ (ғазал, қасида, маснавӣ, қитъа, мусаммат, муламмаъ ва ғайра) бо ин ҳама номи Шаҳриёр бо ғазалу ғазалсароӣ аҷину (сирисшта) омехта шудааст. Ў дар ғазал пайрави шеваи шоирон баландмартабаи форсӣ аз ҷумла: Саъдӣ, Саноӣ, Мавлавӣ ва бе вижа Ҳофиз буд ва то он ҷо, ки метавон гуфт, бисёре аз ғазалиёти Шаҳриёр ба номи «Ҳофизонаҳои Шаҳриёр» ном гирифтааст ва дар ғазалиёти худ 160 мавриди истиқбол аз Ҳофизу 32 мавриди тазмини шеъри Ҳофизро кардааст. Бо ин ҳама Шаҳриёр истиқлоли забониву сабкии худро комилан ҳифз кардааст ва ашъораш зи такрору тақлиду кўҳнагароӣ аст ва мафоҳиму мазомини нав ва модерне дар ҷо-ҷои ғазалиёти ў ҳувайдост. Ва ҳамин амр боис шуд, ки бисёре аз шуарои ғазалпардоз таҳти таъсири ашъори ў қарор бигиранд ва ба қавле, дар ғазал пайрави Шаҳриёр шаванд.
Дар як нигоҳи куллӣ дар мавриди Шаҳриёр метавон гуфт, ки шоир таҷрибиёти шоирона ва шуҳудҳои (шоҳид) шахсии худро месарояд: ба назар мерасад ҳамин чеҳра аз Шаҳриёр ва ҳамин бахш аз ашъори ўст, ки номи ўро дар ҳофизаҳо нигоҳ дошта ва ҷойгоҳи ўро то ҳаддӣ ғазалсароёни дараҷаи аввали классик боло бурдааст. Тамоми андомҳои шеърии Шаҳриёр дар ин навъ ғазалиёташ ҷанбаи ҳунарӣ пайдо мекунад ва хонанда мебинад, ки бо як шоири варзида ва тавоно сару кор дорад. Як вежагии асили Шаҳриёр низ ин аст, ки ҳамаи аносири шеър дар хидмати отифа қарор мегиранд он ҳам отифаи самимӣ ва малмусу (ласмшуда) махсус ва дар ҳақиқат ҳамин отифа аст, ки ба бори маонӣ ва маънавии шоир энержӣ ва потенсиали зиёде медиҳад ва забони вай низ дар ашъораш нарму содаву равон аст ва аз бозиҳои лафзӣ ва таркибиётӣ такрорӣ ба дур аст.
Шаҳриёр илова бар шеъру шоирӣ дар мусиқӣ низ устод буд ва ашъору эҳсосоти худро бо сетораш баён мекард. Устод Шаҳриёр чанд сетор дошт, ки беназир буд ва яке аз онҳоро устод Абулҳасани Сабо – аз мусиқадонон ва нависандагони баноми Эрон, ба ў эҳдо карда буд. Дар арзишу аҳамияти ин шоири бузурги муосир ҳамин қадр бас, ки дар Ҷумҳурии Исломии Эрон ба поси хадамоти шоиста ва эътиборе, ки вай дар адабиёт дошта ва дорад, рўзи 18 сентябр – рўзи шеъру адаби форсӣ ва бузургдошти устод Шаҳриёр таъин шудааст.
Ин чанд намуна аз осори ӯ:
ҲОЛО ЧАРО
Омадӣ ҷонам ба қурбонат, вале ҳоло чаро,
Бевафо ҳоло, ки ман афтодаам аз по, чаро.
Нушдорўиву баъд аз марги Сўҳроб омадӣ,
Сангдил ин зудтар мехостӣ, ҳоло чаро.
Умри моро муҳлати имрўзу фардои ту нест,
Ман, ки як имрўз меҳмони туям, фардо чаро.
Нозанино, мо ба нози ту ҷавонӣ додаем,
Дигар акнун бо ҷавонон ноз, кун, бо мо чаро.
Ваҳ, ки бо ин умрҳои кутоҳи беэътибор
Ин ҳама ғофил шудан аз чун мане шайдо чаро.
Шўри Фарҳодам бипурсаш сар ба зер афканда буд,
Эй, лаби ширин, ҷавоби талхи сарболо чаро.
Эй шаби ҳиҷрон, ки як дам дар ту чашми ман нахуфт,
Ин қадар бо бахти хоболуди ман лоло чаро.
Осмон чун ҷамъи муштоқон парешон мекунад,
Дар шигифтам ман, намепошад зи ҳам дунё чаро.
Дар хазони ҳаҷри гул, эй булбули табъи хазин,
Хомўшӣ шарти вафодорӣ бувад, ғавғо чаро.
Шаҳриёро, бе ҳабиби худ намекардӣ сафар,
Ин сафар роҳи қиёмат меравӣ, танҳо чаро?
ЯК ШАБ БО ҚАМАР
Аз кўрии чашми фалак имшаб камар ин ҷост,
Оре, камар имшаб, ба Худо, то саҳар ин ҷост.
Оҳиста ба гўши фалак аз банда бигўед,
Чашмат надавад ин ҳама як шаб камар ин ҷост.
Оре, камар – он қумрии хушхони табиат.
Он нағмасаро булбули боғи ҳунар ин ҷост.
Шамъе, ки ба сўяш мани ҷонсўхта аз шавқ,
Парвонасифат боз кунам болу пар ин ҷост.
Танҳо на ман аз шавқ сар аз по нашиносам,
Як даста чун ман ошиқи бепову сар ин ҷост.
Ҳар нола, ки дорӣ, бикун, эй ошиқи шайдо.
Ҷое, ки кунад нолаи ошиқ асар, ин ҷост.
Меҳмони азизе, ки пайи дидани рўяш
Ҳамсоя ҳама сар кашад аз бому дар ин ҷост.
Сози хушу овози хушу бодаи дилкаш,
Ой бехабар, охир, чӣ нишастӣ, хабар ин ҷост.
Осоиши имрўза шуда дарди сар, аммо
Имшаб дигар осоиши бедарди сар ин ҷост.
Эй ошиқи рўи камар, эй Эраҷи ноком,
Бархез, ки боз он бути бедодгар ин ҷост.
Он зулф, ки чун ҳола ба рухсори қамар буд,
Боз омада, чун фитнаи даври қамар ин ҷост.
Эй кош саҳар н – ояду хуршед назояд,
К – имшаб қамар ин ҷост, қамар ин ҷост, қамар ин ҷост.
Мардум дареғ мурдапарастанд Шаҳриёр…
Ёрон чаро ба хонаи мо сар намезананд,
Охир чӣ шуд, ки ҳалқа бад-ин дар намезананд.
Доим парандаанд ба ҳар бому дар вале,
Дигар ба боми хонаи мо пар намезананд.
Пиндоштанд ҳамчу дарахти такидаам,
Санге аз он ба шохаи бебар намезананд.
Чархад низоми кор ба даврон ба симу зар,
Дасте ба кори музтаре бе зар намезананд.
Ё раб чӣ шуд гурӯҳи табибони шаҳри мо,
Сар бар мани фитода ба бистар намезананд.
Ёрон чаро, ки лолаузорони рӯзгор,
Тири нигаҳ ба қалби муқаддар намезананд.
Бар муддаӣ бигӯ, ки ситезад зи рӯ ба рӯ,
Мардон зи пушт ҳарбаву ханҷар намезананд.
Бо ман маҷанг ҷони бародар, ки оқилон,
Андуҳ пеши меҳри мунаввар намезананд.
Ман риндаму қаландару муфлис дар ин диёр,
Дуздони роҳ раҳ ба қаландар намезананд.
Ҷавру ситам гирифта саросар ҷаҳони мо,
Ё раб чӣ шуд ки ҳад ба ситамгар намезананд.
Мардум дареғ мурдапарастанд Шаҳриёр,
К-андар ҳаёт сар ба ҳунарвар намезананд.
Аз китоби доктор Алиасғари Шеърдӯст “Шеъри муосири Эрон”, Душанбе, соли 212 таҳияи Фирӯза Раҳимова, муовини сардори шуъбаи маълумотдиҳӣ- библиографӣ.