Ҳамоиши хотирмон дар бораи Куруши Кабир ва Эъломияи умумии ҳуқуқи башар
Имрӯз (12.12.2025) дар Китобхонаи миллӣ маҳфили «Тоҷикшиносӣ» зери унвони «Куруши Кабир ва Эъломияи умумии ҳуқуқи башар: Таҳаввули таърихии ҳуқуқи инсон ва нақши Пешвои миллат дар эҳёи ин арзишҳо» баргузор гардид.
Нахуст маҳфилро муовини директори Муассисаи давлатии «Китобхонаи миллӣ»-и Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Сайфиддин Камолзода ҳусни оғоз бахшида, доир ба шахсияти Куруши Кабир, корнамоиҳои ӯ ва нақши Пешвои миллат дар эҳёи таърихи ниёкон суханронӣ кард.
Қайд гардид, ки Куруши Кабир яке аз нахустин бунёдгузори империяи мутамаддини ориёӣ ба шумор рафта, империяи бузурги ӯ мутобиқи маълумоти катибаҳои Дорои Бузург ва муаррихони Юнони қадим давлатҳои куҳани – Порсу Мод, Бобилу Ошур, Мисру Финиқия, Лидияву Урарту, Парфияву Гиркания, Бохтару Суғд ва ғайраро дар қаламарави 22 вилоят ва ҳудуди 3 қитъа – Осиё, Аврупо ва Африқоро дарбар мегирифт.
“Ниёкони мо дар он давраҳои дур таҳти парчами Куруш на танҳо як давлати муқтадиру мутамаркази муштаракро ба вуҷуд оварданд, балки ташаккули тамоми унсурҳои ҳувийяти фарҳангии минтақаи ориёиро асос гузоштанд. Онҳо таърих ва фарҳанги воҳид, забон ва хатти ба ҳам наздик, расму ойин ва суннатҳои решадореро падид оварданд, ки ҳамаи онҳо аз манбаъҳои бостонии тамаддуни ориёӣ об мехӯрданд. Ин мероси гаронбаҳо на фақат пояи давлатдории он давраро мустаҳкам сохт, балки барои пешрафти минбаъдаи илму фарҳанг, дастовардҳои иҷтимоӣ ва ҳамбастагии қавмҳои гуногуни ориёӣ заминаи қавӣ фароҳам овард”- илова кард Сайфиддин Камолзода зимни суханронии худ.
Сипас, устоди Донишгоҳи давлати омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ, номзади илмҳои таърих Давлатшоҳ Маҳмудов атрофи мавзуи «Куруши Кабир ва Эъломияи умумии ҳуқуқи башар: Таҳаввули таърихии ҳуқуқи инсон ва нақши Пешвои миллат дар эҳёи ин арзишҳо» маърӯзаи пурмӯҳтавоеро пешниҳоди иштирокдорон кард. Ӯ аз ҷумла гуфт, ки
Эъломияи қабулнамудаи Куруши Кабир ҳамчун эъломияи аввалин дар ҷаҳон эътироф гардида, аз 39 модда иборат мебошад. Ин Эъломия бо номи «Устувонаи Куруш» машҳур буда, дар Осорхонаи Британия ҷойгир аст.
Эъломияи Куруши Кабир боиси таваҷҷуҳи сиёсатмадорон, муҳаққиқон, ҳуқуқшиносон ва ҷомеаи умумибашарӣ гардида, он дар таҳияи “Эъломияи умумии ҳуқуқи башар”, ки онро Иҷлосияи III-юми Кулли СММ бо қатъномаи худ зери рамзи 2200 А, ки аз 10 декабри соли 1948 қабул аст, мавриди истифода қарор додааст. Дар натиҷаи ташхис ва таҳлили Эъломияи ҳуқуқи башари Куруши Кабир маълум намудаанд, ки дар он беш аз 50 ғояи башардӯстӣ, ҳуқуқӣ ва ахлоқӣ инъикос ёфтааст.
Дар ҳамоиш ҳамчунин гуфта шуд, ки бандҳои Эъломияи Куруши Кабир садҳо ҳазор сол пеш навишта шудаанд, мавзуҳо ва масъалаҳоеро матраҳ кардаанд,ки то имрӯз дардхури мардуманд ва маҳз ҳамин тарзи масъалагузори ва муайян кардани ҳуқуқу озодиҳои мардум дар ин шакл Куруш ва Эъломияи ӯро машҳур кард.
Куруши Кабир аз мартабаи шоҳи як вилоят ба дараҷаи шоҳаншоҳи як империяи бузурги ҷаҳонӣ расид. Аммо барои ба ин мартаба расидан ӯ саъю кӯшиш ва ҷидду ҷаҳди зиёде кард ва монеаҳои бисёреро аз сари роҳи худ бартараф намуд. Куруш аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият омаданаш ба мустаҳкам кардани ҳокимияти марказӣ ва пурқувват кардани артиши худ шурӯъ кард.
Эъломияи Куруши Кабир ба Эъломияи умумии ҳуқуқи башар, ки 10-уми декабри соли 1948 қабул шудааст, ҳамчун сарчашмаи асосӣ ва роҳнамои ҳуқуқӣ нақши мондагор гузошт. Имрўз як нусхаи «Устувонаи Куруш» дар идораи марказии СММ ҳамчун рамзи арзиши пойдории ҳуқуқи башар нигоҳдорӣ мешавад.
Метавон қайд намуд, ки аксар равшанфикрони маъруфи ҷаҳонӣ бо дар назардошти хусусиятҳои инсонпарваронаи империяи таъсисдодаи Куруши Кабир ба шахсият ва империяи ў таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудаанд. Ҳамин аст, ки дар бораи шахсияти Куруши Кабир, сиёсати кишваркушоии ў, таъсиси империяи тавоною мутамаркази ориёӣ ва нақши мондагори ў дар низоми давлатсозӣ аз сарчашмаҳои зиёди таърихӣ ва адабиёти илмӣ метавон маълумоти зиёдеро ба даст овард.
Ҳамчунин, дар ҷараёни маҳфил овозхонҳои маъруфи кишвар бо иҷрои сурудҳои дилангезу муҳаббатпарвар дар васфи Ватан ва Тоҷикистон табъи меҳмононро болида гардониданд.
Дар қисмати дигари маҳфил бо иштироки донишҷӯёни Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон суолу ҷавоб доир ба ҳаёту рӯзгор ва корнамоиҳои Куруши Кабир ҷараён гирифт.
Ёдовар мешавем, ки Маркази «Тоҷикшиносӣ» дар давоми фаъолияти худ баҳри баланд бардоштани ҳисси ватандӯстию хештаншиносӣ ва рушди фарҳанги миллӣ як қатор маҳфилҳоро дар мавзуъҳои мухталиф, аз ҷумла: «Забони миллат – ҳастии миллат», «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров ва марҳилаҳои худшиносии тоҷикон», «Нақши сиккаҳо дар шинохти давлати Сомониён», «Ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва васоити электронии ахбор дар шароити ҷаҳонишавӣ», «Шоҳнома»-и Ҳаким Фирдавсӣ ва таҳкими андешаи миллӣ», «Санъати хонасозии марудм ориёӣ – аз варҷамкати Ҷамшед то хонаҳои анъанавии тоҷикони Бадахшон», «Чакан – мероси шигарфи фарҳанг» ва «Куруши Кабир Зулқарнайн» баргузор намудааст.
Наргис НАЗАРЗОДА,
бахши матбуот ва робита бо ҷомеа