Фирӯз Сайнозимзода: Таърихи мухтасари ташакулёбии Паёми Президенти ҶТ (Бахши охир)
Бобати шунидани Паёми Президенти ҶТ тибқи қисми сеюми моддаи 55 Конститутсияи ҶТ, қисми сеюми моддаи 10 Қонуни констигутсионии ҶТ «Дар бораи Маҷлиси Олии ҶТ» ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии мамлакат даъват карда мешавад, ки дар ҷаласаи мазкур Президенти ҶТ бо Паёми худ «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумхурӣ» баромад менамояд.
Ҳамин тавр, бо истифода аз ҳуқуқи конститутсионии худ аввалин маротиба 27-уми апрели соли 2000 дар шаҳри Душанбе Президенти ҶТ Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии ҶТ бо Паём дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ баромад карда, аз ҷумла, қайд намуданд: «Маҷлиси имрӯза ҳамчун воқеаи муҳимми сиёсӣ дар саҳифаҳои таърихи навини Точикистони соҳибистиқлол сабт хоҳад шуд».
Дар Паёми аввалини худ ба Маҷлиси Олии ҶТ Президенти ҶТ Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба вазъи ҳаёти ҷомеа, масъалаҳои умдаи иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ, волоияти қонун, тартиботи ҳуқуқӣ ва мубориза бар зидди ҷинояткорӣ, сиёсати хориҷӣ ва оид ба дигар масъалаҳои муҳимми ҳаёти мамлакат назари худро баён намуданд.
Ҷихати рушди падидаи Паёми Президенти ҶТ моддаи 55 Конститутсияи ҶТ дар асоси тағйиру иловаҳо аз 22-юми июни соли 2003 дар таҳрири нав ифода гардид, ки тибқи қисми сеюми моддаи мазкур дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии ҶТ Президент савганд ёд мекунад ва бо Паёми худ дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ баромад менамояд.
Дар паёмҳои Президента ҶТ, ки дар ҷаласаҳои якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии ҶТ ироа мегарданд, дар баробари аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагон, инчунин, Сарвазир ва аъзои Ҳукумат, Ёрдамчии Президенти ҶТ оид ба масъалаҳои ҳуқуқӣ – намояндаи ваколатдори Президенти ҶТ дар Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ, раисони Суди конститутсионӣ, Суди Олӣ, Суди Олии иқтисодӣ, Прокурорӣ генералӣ, Раиси Комиссияи марказии интихобот ва раъйпурсӣ, раиси Палатаи ҳисоб, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак, директори Агентии назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия ва Раиси Бонки миллии Тоҷикистон ишгирок менамоянд. Бояд қайд намуд, ки солҳои охир паёмҳои Президента ҶТ ба Маҷлиси Олии ҶТ дар «Кохи Сомон» баргузор мегардад, ки масъули ташкили ин маъракаи муҳимми сиёсӣ Дастгоҳи иҷроияи Президенти ҶТ мебошад. Аз ин рӯ, дар «Кохи Сомон» дар баробари шахсони мансабдори давлатии ҳокимияти давлатӣ ва шахсони мансабдори дар боло зикршуда, ҳамзамон, роҳбарияти Дастгоҳи иҷроияи Президенти ҶТ, кормандони дигар сохторҳои он ва шахсони мансабдори давлатӣ иштирок менамоянд, инчунин, намояндагони давлатхои хориҷӣ ва ташкилотҳои байналмилалӣ, ҳизбҳои сиёсии кишвар, зиёиён, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва дигар кишрҳои ҷомеа тибқи даъват ширкат меварзанд.
Дар Конститутсияи ҶТ муҳлати ироаи Паёми Президента ҶТ ба Мачлиси Олии ҶТ пешбинӣ нагардидааст. Дар конститутсияҳои як қатор кишварҳо муҳлати ироаи Паёми Президенти кишвар муқаррар карда шудаанд. Чунончи, дар конститутсияҳои Белорус, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, Украина, ФР, Хорватия, «ҳарсол» ва дар Конститутсияи Гурҷистон бошад «як маротиба дар як сол» муқаррар гардидааст.
Бояд хотирнишон сохт, ки дар соли 2020 Паёми Президенти ҶТ «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» ироа нагардид. Зеро худи ҳамон сол Президенти ҶТ Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон савганд ёд карда, пас аз маросими савгандёдкунӣ оид ба масъалаҳои муҳимтарини ҳаёти мамлакат, самтҳои асосии сиёсати дохиливу хориҷии ҷумҳурӣ ва дурнамои рушди кишвар дидгоҳу назари хешро баён намуданд. Инчунин, Конститутсияи ҶТ масъалаи «ҳарсол» баромад намудани Президенти ҶТ бо Паём дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии ҶТ-ро пешбинӣ накардааст. Конститутсияи мамлакат танхо муқаррар менамояд, ки дар ҷаласаи якҷояи Мачлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон Президенти ҶТ бо Паёми худ дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ баромад менамояд.
Паёмҳои Президенти ҶТ ба Маҷлиси Олии ҶТ аз соли 2000 то соли 2014 ҳар сол дар моҳи апрел ва соли 2015 дар моҳи январ ироа гардиданд. Қобили зикр аст, ки дар солҳои 2016 ва 2021 Президенти кишвар бо ду Паём, ки яке моҳи январ ва дуюмаш моҳи декабр ба Маҷлиси Олии ҶТ муроҷиат намуд. Ин таҷриба дар дигар мамлакатҳои ҷаҳон низ дида мешавад. Чунончи, Президенти нахустини Амрико Ҷорҷ Вашингтон низ соли 1790 бо ду Паём дар моҳҳои январ ва декабр дар назди конгресс (парламент) баромад карда буд. Ҳамчунин, дигар президентҳои Амрико Франклин Д. Рузвелт, Дуайт Д. Эйзенхауэр, Ричард М. Никсон ва Ҷимми Картер дар як сол ду Паём ба конгресс, ки яке дар шакли баромад ва дуюмӣ дар шакли пешниҳоди хаттӣ Паём ирсол намуданд.
Дар Ҷумҳурии Қазоқистон аз соли 1997 cap карда, президентҳои ин кишвар 28 маротиба бо Паём ба халқ муроҷиат кардаанд, аз ҷумла 21 маротиба – Нурсултан Назарбоев ва 7 маротиба –Қосим- Жомарт Токаев. Президенти Ҷумҳурии Казоқистон Қ.Ж.Токаев паёмҳои худро дар моҳҳои март ва сентябр (солҳои 2019-2024) ироа намудааст. Ӯ соли 2022 (моҳҳои март ва сентябр) бо ду Паём ба халк, муроҷиат кардааст. Президенти нахустини Ҷумҳурии Қазоқистон Н. Назарбоев паёмҳои худро солҳои дахлдор дар моҳҳои январ, феврал, март, апрел, сентябр ва октябр ироа менамуд. Ҳамчунин, ӯ дар як сол бо ду Паём соли 2012 дар моҳҳои январ ва декабр ва соли 2018 январ ва октябр ба халқ муроҷиат намуда буд.
Мавҷудияти падидаи Паёми Президенти ҶТ «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хоричии ҷумхурӣ» дар тули зиёда аз ду даҳсолаи охир собит сохт, ки он дар ҳаёти мамлакат зарур буда, ҳамасола мардуми шарифи кишвар Паёми Президенти ҶТ-ро бесаброна интизор мешаванд, зеро ба хубӣ дарк мекунанд, ки ҳар як Паём дар пасманзари худ барои шаҳрвандон башорати нек дошта, онҳоро ба ояндаи дурахшон боз ҳам наздиктар месозад….
МАНБАЪ: Фирӯз Сайнозимзода: “Табиати ҳуқуқии Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон: масъалаҳои назариявӣ ва амалӣ”. Душанбе, 2024.
Хоҳишмандон ин китобро метавонанд дар Китобхонаи миллӣ бихонанд.
Таҳияи Меҳрангез Муҳаббатова,
сармутахассиси Медиатекаи
Президенти Тоҷикисон.