Анзурати Маликзод: Саҳми бонувон дар инкишофи илми адабиётшиносии тоҷик

Институти забон ва адабиёти ба номи Рўдакии АМИТ( собиқ АИҶТ) аз замони таъсис то имрўз ба таҳқиқу баррасии масъалаҳои муҳим ва гуногуни забон, адабиёт ва фолклор машғул аст. Институти мазкур ягона муассисаи бонуфузи илмии кишвар аст, ки ба омўзиш ва тадқиқи ҷиддӣ ва академии пахлўҳои муҳимми забон ва адабиёти деринатаърихи миллатамон камар бастааст.

Омўзиш ва пажўҳиши пурвусъату доманадор ва пурсамари  саҳифаҳои пурасрору мўҷизаосои таърихи адабиёт ба фаъолияти пурсамар ва хештаншиносонаи кормандони огоҳу пурҷусуҷўи илмии Шуъбаи таърихи адабиёти Институт вобастагии амиқе дорад.

Шуъбаи таърихи адабиёт яке аз шуъбаҳои муҳим ва бо нуфузи Институт буда, дар омўзиш ва тадқиқи осори ғании адибони маъруфи халқамон  аз замони таъсисаш то имрўз хидматҳои шоёне ба анҷом расонидааст. Фаъолияти пурсамари донишмандони маъруфи илму адаб академик Абдулғанӣ Мирзоев, Холиқ  Мирзозода, Шарифҷон Ҳусейнзода ва андаке баъдтар профессор Расул Ҳодизода ва шогирдони  эшон Садрӣ Саъдиев, Усмон Каримов, Аҳмад Абдуллоев, Қамчин Чиллаев, Наврўз Саркоров ва дигарон бештар назаррас будааст.

Кормандони зикргардидаи шуъбаи таърихи адабиёт илова бар он ки ба омўзиши масъалаҳои муҳимми адабиёти классикӣ дар сатҳи илмии академӣ машғул шудаанд ва даҳҳо рисолаи илмӣ доир ба таҳаввулу татаввури шеъру адаб ва намояндагони барҷастаи давраҳои гуногуни инкишофи адабиёт таълиф намудаанд, инчунин дар тарбияи мутахассисони зиёди ботаҷрибаву кордони илм низ софдилонаву содиқона саҳм гузоштаанд.

Дар ин даргоҳи муътабари илмии кишвар дар солҳои гуногун дар радифи мардони бузурги донишманд бонувон низ ба омўзиш ва пажуҳиши масъалаҳои муҳимми илми адабиёт машғул шудаанд. Дар зери роҳбарии мудирони хирадманду дар илм содиқи шуъба, хусусан дар зери роҳбарии профессор Расул Ҳодизода, Назира Кароматуллоева, Туҳфа Бойматова, Зулфия Ҳасанова, Шарофат Саъдиева, Амина Соҳибова, Хосият Валихўҷаев, Муҳаббат Ҷалилова, Фарида Нозимова, Маҳбуба Луқмонова дар давраҳои гуногун фаъолият доштаанд.

Бонувони номбурда, дар таҳқиқи мавзўъҳои гуногуни адабиёт тадқиқот анҷом дода, аксарашон ба дифои рисолаҳои номзадӣ мушарраф гардидаанд. Барои дар мактаби илмии академӣ парвариш ёфтани ин бонувон раёсати онвақтаи Институти забон ва адабиёт шароиту имкони мусоид фароҳам сохта буд.

Аксари ин бонувони донишманд дар таҳия ва ба нашр омода намудани осори назмӣ ва насрии классикӣ фаъолона ширкат намудаанд. Кормандони шуъба Муҳаббат Ҷалилова, Хосият Валихўҷаева ва Зулфия Ҳасанова дар таҳияи  «Ҷомеъ-ул-ҳикоёт» -дар баробари мардон саҳми нгазаррас гузоштаанд.

Нахустин кормандони Ганҷинаи мероси адабӣ низ кормандони  шуъбаи таърихи адабиёт Хосият Валихўчева ва Муҳаббат Ҷалилова будаанд, ки дар ҷо ба ҷогузорӣ ва ба низом овардани маводи Ганҷина ҳисса гузоштаанд.

Зулфия Ҳасанова ва Муҳаббат Ҷалилова солҳои зиёд дар шуъбаи таърихи адабиёт кор карда, дар гирдоварии сарчашма ва маъхазҳои адабӣ-таърихии марбут ва давраҳои гуногуни инкишофи адабиёт ба хусус адабиёти асрҳои XVI–XIX Мовароуннаҳр саҳми арзанда гузоштаанд ва барои гирдоварии мавод борҳо аз тарафи шуъба ба китобхонаҳои бузурги илмии шаҳрҳои Санкт-Петербург, Бухорову Самарқанд ва Тошканду Маскав фиристода шудаанд.

Корманди шуъбаи мазкур Муҳаббат Ҷалилова дар ҳамкорӣ бо Ҳ. Рауфов «Зафарнома»-и Ибнал Балхиро ба чоп омода намудааст. Инчунин мавсуф девони Васлии Самарқандиро аз шуъбаи дастнависҳои шаҳри Самарқанд дастрас ва ба чоп ҳозир кардааст. Дар бораи намояндагони маъруфи охири асри XIX ва ибтидои асри XX Саҳбо, Лутфӣ, Васлии Самарқандӣ, Файёзи Хуҷандӣ, Сипандии Самарқандӣ ва дигарон мақолаҳои донишномавӣ навиштааст, ки дар энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик ба чоп расидаанд. Муҳаббат Ҷалилова дар зери роҳбарии профессор Р. Ҳодизода нусхаҳои нодири девони шоирони асри XIX-и Мовароунаҳр ва осори Абдуррауфи Фитрат ва ҳамзамонони ўро аз рўзномаву маҷаллаҳои «Бухорои Шариф”, «Оина» ва «Зарафшон» рўнавис карда, маводди фаровон барои муҳаққиқони шуъба фароҳам намудааст. Мавсуф асари  «Оила» ва мақолаҳои Фитратро ба чоп омода намуда, дар маҷаллаҳои  «Фарҳанг» ва «Истиқбол» мунташир кардааст.

Хосият Валихўҷаева ба омўзиши ҳаҷви Убайди Зоконӣ машғул гардида, доир ба ин мавзўъ мақолаҳо чоп кардааст. Дар мавзўи  «Ҳаҷв ва мақоми он дар эҷодиёти Убайди Зоконӣ» дар зери роҳбарии Ш. Ҳусейнзода рисолаи номзадӣ навиштааст.

Корманди дигари шуъбаи таърихи адабиёт Зулфия Ҳасанова зери роҳбарии устод Расул Ҳодизода дар мавзўи «Муншаоти Мирзо Азими Сомӣ» рисолаи номзадӣ дифоъ намудааст. Инчунин дар таҳия ва ба нашр омода намудани намунаҳои осори шоирони классик барои маҷмўаи «Гулшани адаб» саҳм гузоштааст.

Ин чанд далел намунаи он аст, ки бонувони тоҷик ҳамроҳ бо донишмандони бузурги даврони хеш дар инкишофи илми адабиёт ва манзур намудани мероси ҷаҳоншумули намояндагони маъруфи давраҳои гуногуни таърихи адабиёт ба ҳаммиллатони худ масъулиятшиносона заҳмати илм кашидаанд.

Саҳми бонувони донишманди тоҷик дар омўзиш ва пажўҳиши масъалаҳои адабиёти муосири тоҷик низ назаррас мебошад. Дар шуъбаи адабиёти муосири тоҷик бонувони маҳбубу донишманде чун Лариса Демидчик, Хуршеда Отахонова, Закия Муллоҷонова, З. Усмонова, Т. Рауфова, М. Хоҷаева ба таҳқиқи масъалаҳои гуногуни адабиёти навини тоҷик машғул шудаанд.

Лариса Демидчик ва Хуршеда Отахонова чун донишмандони соҳибназар дар  ҷомеа шинохта шудаанд. Як теъдод бонувони муҳаққиқ ва пажўҳанда дар шуъбаи равобити адабӣ ва назарияи тарҷумаи бадеии Институти мазкур кор кардаанд. Хидматҳои Гулсифат Шаҳидӣ, Раъно Баротова, Гулнора Нарзиқулова дар самти омўзиши масъалаҳои тарҷума ва раввобити адабии адабиёти тоҷик бо кишварҳои собиқ Иттиҳоди шўравӣ қобили таъқид аст.

Бонувони донишманди ин даргоҳ бо масулиятшиносии тамом кор карда, дар вазифаҳои гуногуни роҳбарӣ низ ифои масъулият кардаанд. Аз ҷумла, номзади илми филология Санавбар Холматова дар баробари забоншинос ва луғатдони маънирас будан инчунин муддате масулияти муовини илмии директори Институтро бар дўш доштааст ва бо кордониву муносибати хуб бо кормандон соҳибном гардидааст.

Раъно Баротова низ чун донандаи хуби забон ва назокатҳои адабиёт ва тамаддуни рус дар тарҷумаи намунаҳои адабиёти тоҷик ба забони русӣ саҳм гузоштааст.

Хулоса, саҳми бонувони муҳаққиқ дар инкишофи илмҳои забон, адабиёт ва фолклор қобили таъқид ва таҳқиқи махсус аст.

Манбаъ: “Зан, адабиёт ва илм”. Душанбе, 2023.

Ин китобро хоҳишмандон метавонанд дар Китобхонаи миллӣ бихонанд.

Таҳияи Ҷамила Гирдакова, сармутахассиси Маркази забони тоҷикӣ ва омўзиши забонҳои хориҷӣ.