Аз бойгонӣ. Сарсухани Гулрухсору тарҷумаи Низом Қосим.   Габриела Мистрал

 Ин матлаб аз соли 1988 аст. Шоираи халқии Тоҷикистон Гулрухсор сарсухане ба ашъори шоираи маъруфи Чили Габриела Мистрал навишта ва маҷаллаи “Занони Тоҷикистон” бо се шеъри шоира дар тарҷумаи Шоири халқии Тоҷикистон Низом Қосим чоп кардааст. Ин сарсухан ва намунаҳои ашъори Габриела Мистралро аз маҷаллаи ёдшуда аз бойгонии Китобхонаи миллии Тоҷикистон бозчоп мекунем.

 Шоираи бузурги Чили Габриела Мистра (1889 – 1956) дар Америкаи Лотинӣ ҳунармандест, ки соли 1949 сазовори мукофоти Нобелӣ гаштааст. Тақдири шеърҳои шоира, чун тақдири соҳиби худ аҷиб аст. Соли 1914 дар Сант-Яго воқеае рӯй дод, ки ҳеч кас чашмдораш набуд. Дар конкурси анъанавии адабӣ мукофот ба шоираи номдор не, балки ба муаллимаи ношиносе бо номи одии Люслиа Годой дода шуд. Дар гирди номи соҳиби мукофот баҳсу андешаву тахминҳо поён надошт. Ҳатто жюрии конкурсро таги қамчини танқид гирифта, ба он айбдор карданд, ки мукофотро бо мақсади барои эшон маълуме ба муаллимаи ношинос додаанд. Аз фоҷиаи зиндагии муаллимаи деҳот ҳанӯз касе хабар надошт. Ӯ шахси азизи дилашро ҷовидон гум намуда, оҳи сӯзони худро, арзи бегуноҳияшро ба шеър ҳавола мекард. Шеърҳои сазовори мукофот гаштааш “Сонатаи  марг” ном доштанд.

 Люсила як умр танҳо монд. Ҳамин танҳоии ҷонкоҳ дар ҷавонӣ шоираи беназиреро бо номи мустаори Габриела Мистрал барои ҳалқаш ва аҳли ҷаҳон эҳё кард. Дар Чили ва берун аз он, дар Аргентина ва Куба, Мексика, Эквадор, Уругвай ва Пуэрто-Ри-ко дар тамоми Америкаи Лотинӣ ӯро шоири худ меҳисобиданд, шеърҳояшро дӯст медоштанд, китобҳояшро нашр мекарданд, аммо ӯ ҳанӯз дар мактабҳои ноҳияи Пунта Аренас ва Темуко муаллимаву мураббия буд. Шоири  бузург Пабло Неруда шогирди Мистрал аст.

Габриела чун гули дили сангро шикофта ба оламу одам арзи ҳастӣ карда, якбора ба чашми ҳама намудор шуд. Барқ аввал дарахти баландро мезанад. Шоира низ душманони зиёде пайдо кард. Беҳуда мегӯянд, ки ҳасудон ба қатори душманон намедароянд. Ҳасудону беҳунарон бадтарин душмани ҳунарманданд. Барои куштани кирми кинаи худ аз бадтарин корҳо нисбати ҳунармандон рӯй намегардонанд. Онҳоро пайдо кардан мушкил аст, зеро рӯй надоранд, зеро бешуморанд. Габриела Мистрал низ аз ҳосидону беҳунарон тазъиқ дида зиндагии талхаш талхтар мешуд. Шеъраш аз худаш пештар аз ҳудуди Америкаи Лотинӣ баромад. Шӯҳраташ рӯзорӯз меафзуд. Ҳатто ҳукуматдорони онвақтаи Чили низ назди шоираи оташинсухан “кулоҳи эҳтиром аз сар гирифта”, аз ҳунару хиради ӯ самар ҷустанд.

Мистрал дар Раппало консул таъин шуд. Ҳеч гуна амалу мукофот ӯро дигар карда натавонист. Умре духтари муҳаббату садоқат ва хизматпешаи халқи худ монд. Пайванди ӯ ба ватанаш Чили ҷовидона аст. Имрӯз низ яке аз шоирони дӯстдошта ва муборизи ин замини озордидаи худ аст. Вақте давлатдорони онвақтаи Чили Пабло Нерударо аз ҳуқуқи гражданӣ маҳрум карданд, Мистрал аввалин шуда, шоирро зери боли меҳру ҳимояаш ҷой дод. Сафири Чили дар Рим нисбати ин амали инқилобонаи консул сохт эътироз карда, баёнот талаб кард. “Ҳар ҳамватане, ки дари хонаи маро мекӯбад, ҳамеша сарпаноҳ хоҳад ёфт. Бари Пабло Неруда, дӯсти қарини ман ва шоири миллат бошад, дилу манзили ман сарҳад надорад…” Чунин буд сухану амали духтари исъёнпарасти Чили.

            Дар таърихи адабиёти олам ба номи шоираҳои бузург кам дучор меоем, ки ин сабабҳои худро дорад. Габриела Мистрал бо эҷодиёти худ исбот кард, ки ҳунар ҷинс надорад. Мистрал ба олам сухани дили онҳоеро расонд, ки  оҳанашон дар лаб буду қудрати берун кардани онро надоштанд. Шоира дар зиндагӣ ноком буд, аммо нокомияш нокомии эҷодиёташ нашуд, балки бо боли ҳасрати худ баланд парвоз карда, бо забони фоҷиаи худ, бо дигарон сухан гуфтаву дигаронро фаҳмида тавонист.

            Бузургии ҳунари Мистрал ҳақиқати каломи ӯст. Зане, ки дар оғози зиндагӣ азизи худро абадан гум карда, сартанҳо мондааст, ба гирдоби фоҷиаи шахсӣ фурӯ нарафт. Ӯ умре дар орзуи тифли навзодаи худ буд. Зане, ки асло соҳиби тифл набудааст, ба ҳама тифлони олам ҳаққи модарӣ дорад, зеро касе мисли ӯ аз муҳаббату меҳри модарӣ бо чунин самимияту ҳақиқати ҳол сухан нагуфтааст. Ӯ тарафдор, ғамбардор ва сафири ҳамаи занҳои азиятдида буд. Ҳатто занҳоеро, ки ҷамъият, қарибону дӯстонаш маҳкум мекарданд, дар каломи ҳақиқати шоира чун “қаҳрамону бегуноҳ озордидагон” зинда мондаанд.  Шоира имони комил дошт, ки тамоми ҳақиқати олам, аз ҳақиқати зан – модар оғоз мешавад. Ӯ сафири шодиву дарди модарон буд, аммо гуфта наметавонем, ки шеърҳояш занонаанд. Ҳаргиз! Қудрати Мистрал дар он аст, ки нафосати ашъораш қудрати пӯлодро дорост. Пӯлодеро, ки зиндагӣ ном дораду шоира зодаи он буд. Хусусияти нодири ашъори Габриела Мистрал дар ҳампайвандии умумиинсониву умумиҷаҳонии ашъори ӯст. Ӯ шодиву дарди худро ба мардум тақсим карда, шодиву дарди одамонро моли худ медонист. Шоираи бузург бо одамони бузурги асри худ Ромен Роллан, Барбюс, Горкий, ва дигарон ошноиву дӯстӣ дошт. Дар лигаи миллӣ ҳамроҳи Мария Кюри хизмат мекард.

           Дар марги устоди худ Пабло Неруда навишта буд: “Дар Ватани ман шоирон кам нестанд, дар саросари Америка низ шоирон ҳастанд, аммо тасаввур кардан мушкил аст, ки дигар бор шоире чунин бузургу тавоно ба олам биёяд. Мо зиёда садоҳои азимро шунидаем, шояд аз ин ҳам таронаи ширинтареро бишнавем, аммо ин овоз бебозгашту ҷовидона моро тарк кардааст…”           

            Дар ҳақиқат ҳанӯз ҳам садои шоираи бузурги аср, лауреати то ҳол ягонаи мукофоти Нобелӣ аз байни шоираҳои олам, Габриела Мистрал такрорношавада аст.

            Нури нигоҳ

Гоҳе, ки ба ман менигарӣ, хоҳам шуд

Чун сабзаи шабнамзада ман зеботар,

Ин гуна хиромон чу фароям лаби об,

Бар ҳусни тарам  рашк барад савсани тар.

Шармам ояд аз он лаби маҳзунам,

Аз рангпарида рӯю аз овозам.

Ҳар гаҳ, ки биёӣ, ман ба пеши назарат,

Чун соя чи гуна сарду бепардозам.

Дар сояи ҷовидон наёбӣ санге

Ин гуна зи нур бенасиб афтода

Монанди зане, ки бишнавӣ овояш,

Сӯяш раҳи нур дидаат бикшода.

Пӯшам рухи худ, ки кас нафаҳмад осон

Аз раҳгузарон насибаву қисмати ман.

Чашмони ситорабораму ҷилваи даст,

Созанд валек аён ҳама давлати ман.

Омад шабу сабзаҳо таранд аз шабнам,

Чашмони сарат мапӯш аз ман дигар.

Фардо чу хиромон бифароям лаби об,

Бар ҳусни тарам рашк барад савсани тар!

                                     Тарс

Намехоҳам, намехоҳам, Худоё,

Шавад ҳамчун парасту духтари ман,

Кушояд бол сӯи осмонҳо,

Дигар н-ояд сӯи бому дари  ман.

Сари шохи дарахте лона монад,

Натонам ман сарашро сила кардан…

Намехоҳам, намехоҳам, худоё,

Шавад ҳамчун парасту духтари ман.

Намехоҳам, намехоҳам, худоё,

Ки гардад духтари ман шоҳдухтар,

Ҷиҳозаш чун тилоӣ шуд саропо,

Чи сон бозӣ кунад дар кӯча дигар?

Магар хобад дигар ӯ бо мани зор

Дар ин фарсудаву парканда бистар?

Намехоҳам, намехоҳам, худоё,

Бигардад духтари ман шоҳдухтар.

Намехоҳам,намехоҳам, ки рӯзе,

Малика гардад охир духтари ман.

Нишонандаш  ба рӯи тахти заррин,

Намонандам бар он даргоҳ рафтан.

Пас он шабҳо дигар гаҳвораи ӯ

Набошад пуштибоне дар бари ман…

Намехоҳам, намехоҳам, худоё,

Малика гардад охир духтари ман.

                    Бо тифли танҳо

Шунида нолае, баргаштам  аз  роҳ,

Маро бар хонае овард нола.

Бидидам кӯдакеро – поку зебо,

Маро ҷоми ногоҳаш кард вола.

Варо буд модари бечора дар кор,

Баногоҳ гушна монду гашт бедор.

Фушурдам тифлро бар синаи хеш.

Зи равзан маҳ нигаҳ мекард моро,

Чи гуна ман  шудам якбора доро

Дилам ганҷи суруду меҳр бардошт.

Даме пас модараш омад расида,

Ду танро инчунин хушбахт дида,

Ду танҳо инчунин хушбахт бигзошт.

Тарҷумаи Низом Қосим

 

Таҳияи Барно Самиева аз маҷаллаи “Занони Тоҷикистон”, 1988, №5.