Китобҳои Маркази «Забони тоҷикӣ ва омўзиши забонҳои хориҷӣ»

5 октябри соли 2010-ум Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рўзи Иди забон дар суханронии худ як қатор пешниҳодҳо намуданд, ки ба мақомотҳои дахлдор мутааллиқ ҳастанд. Яке аз чунин пешниҳоди Ҷаноби Олӣ ин буд:

«Бо дарназардошти дурнамои ташаккул ва густариши забони давлатӣ пешниҳод менамоям, то дар пойтахти кишварамон шаҳри Душанбе ба хотири гиромидошти ин рукни фарҳанги миллӣ ва нишони асолати миллати куҳанбунёди тоҷик, ҳамчун арҷ гузоштан ба хидмату заҳмати фарзонагони гузашта, ки забонро ҳифз карда ва барои мо ба ёдгор гузоштаанд, марказе бо номи «Конуни забони тоҷикӣ» таъсис дода шавад. Ин марказ метавонад дар Китобхонаи миллӣ ҷойгир шуда, ҳамчун осорхонаи забони тоҷикӣ ва таърихи пурифтихори он ба насли имрўзу фардои миллат хидмат намояд».

Ин дастури Пешвои миллатро ба роҳбарӣ гирифта, 10 октябри соли 2012 марказе зери унвони Маркази «Забони тоҷикӣ ва омўзиши забонҳои хориҷӣ» номи пештарааш (Конуни забони тоҷикӣ» ва омўзиши забонҳои хориҷӣ) таъсис дода шуд.

ВАЗИФАҲОИ АСОСИИ МАРКАЗ

Фароҳам овардан, ҳифзу нигаҳдорӣ, тарғибу ташвиқи маҷмўи нисбатан пурраи ҳуҷҷатҳои таърихӣ оид ба забон ва афкори забоншиносии тоҷик, бунёди бойгонии ёдгориҳои қадимаи хаттӣ ва чопии марбут ба таърихи забони тоҷикӣ, ҷамъоварии мавод барои Осорхонаи забони тоҷикӣ, ташкили курсҳои омўзиши забонҳои хориҷӣ, баргардони китобҳои арзандаи нодир, таҳияи библиографияҳои марбут ба забон, таҳрири дастуру китобномаҳо ва ҳуҷҷатҳои шуъбаҳои дигари Китобхона машғул аст.

Имрўз китобҳое, ки аз тарафи Марказ (Конун) ба нашр мерасанд, барои дастрасии насли наврас ба хазинаи бузурги забону адабиёти тоҷик, махсусан он китобҳои нодир ва пурарзише, ки то имрўз ба хатти кириллӣ нашр нашудаанд, кўмак мекунанд ва хазинаи Китобхонаи миллиро бо ин гуна асарҳои пурарзиш ғанитар мегардонанд.

ФАЪОЛИЯТИ ИЛМИИ МАРКАЗ

Самтҳои асосии фаъолияти рўзмарраи Марказ чунин муайян карда шуд:

Кормандон ба баргардони китобҳои арзандаи нодир, таҳияи библиографияҳои марбут ба забон, ҷамъоварии мавод барои Осорхона ва таҳрири дастуру китобномаҳо ва ҳуҷҷатҳои шуъбаҳои дигари Китобхона, гирдоварии китобҳои нави доир ба забони тоҷикӣ машғуланд:

– таҳия ва ба нашр омода намудани китобҳои соҳавӣ;

– таҳия ва ба нашр омода намудани китобҳои соҳавӣ ва китобҳои силсилаи «Тоҷнома» (Тоҷикон дар масири тамаддун);

– ба нашр расонидани мақолаҳои илмӣ-таҳқиқотӣ;

– ба истифодабарандагони Марказ шиносонидани таъриху фарҳанги забони тоҷикӣ ва дар ин замина ташкил намудани чорабиниҳо;

– ба истифодабарандагон дастрас кардани ҳама гуна иттилооти навине, ки дар соҳаи забон ба вуқўъ меояд;

– ба роҳ мондани омўзиши забонҳо тавассути мутахассисони соҳа;

– ҷалб намудани мутахассисони соҳаи илму фарҳанг ба маҳфилҳову чорабиниҳои Марказ;

– ҳамкорӣ бо васоити ахбори омма;

– афзун гардонидани маводи чопии соҳавии Марказ;

– такмили маводи “Осорхонаи таърихи забони тоҷикӣ”.

Китобҳое, ки аз тарафи Марказ ба нашр мерасанд, барои дастрасии насли наврас ба хазинаи бузурги забону адабиёти тоҷик, махсусан он китобҳои нодир ва гаронбаҳо, ки то имрўз ба хатти кириллӣ нашр нашудаанд, кўмак мекунанд ва хазинаи Китобхонаи миллиро бо ин гуна асарҳои пурарзиш ғанитар мегардонад. Албата, ба ҳамагон маълум аст, ки забон ҳамчун нахустунсури ваҳдати миллӣ, сарвати бебаҳои фарҳангӣ яке аз унсурҳои асосии шиносномаи миллат буда, миллатро дар ҷаҳон муаррифӣ менамояд. Осори тамаддун ва фарҳанги чандинҳазорсолаи мардуми мо ба воситаи ин забон ба ганҷинаи фарҳангу тамаддуни умумибашарӣ дохил шудаанд.

Бинобар ин, имрўз дар шароити ҷаҳонишавӣ забон яке аз унсурҳои асосии ҳифзи ҳувияти миллӣ буда, ҳимоя ва нигоҳдории он на танҳо вазифаи давлатӣ, балки вазифаи ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ мебошад. Ин масъулият асоси фаъолияти кормандони Марказро ташкил медиҳад.

Дар давоми фаъолияти Китобхонаи миллӣ таҳия ва нашри зиёда аз 50% ва иштирок дар таҳриру тасҳеҳи аксари китобҳои силсилаи «Тоҷнома» (Тоҷикон дар масири тамаддун) ва чопи китобҳои зиёди соҳавӣ аз тарафи кормандони Марказ амалӣ гаштааст. Марказ феълан дар ду самт фаъолият дошта, самти илмӣ самти асосӣ ба ҳисоб меравад.

Чуноне ки зикр гардид, яке аз самтҳои фаъолияти Марказ баргардон ва ба нашр расонидани китобҳои арзиши илмӣ дошта, китобҳои арзишманди то ҳол ба хатти кириллӣ баргардоннашуда мебошад. Яке аз дастоварди бузурги фаъолияти Марказ ин ҷамъбаст намудани китоби «Фарҳанги рўзи сухан» маҳсуб меёбад, ки аз соли 2012 шурўъ шуда буд.

Пас аз 10 соли кор бо “Фарҳанги рўзи сухан” ниҳоят ҷилди 1-ум барои чоп омода буда, барои нусхаи аввалинро (сигналӣ) чоп намудан ба чопхона супорида шуд. Ҷилди 1 аз ҳарфҳои А –М, тақрибан дар ҳаҷми 1350 саҳифа ва ҷилди 2 аз ҳарфҳои Н – Я тақрибан дар ҳаҷми 1250 саҳифа иборат мебошад.

То имрўз бо иштироки Эшонқул Эшонқулов ҷилди аввали «Фарҳанги рўзи сухан» корҳои алифбоикунӣ, саҳифабандӣ, қолабсозӣ, интихоби шрифт, нусхабардорӣ ва ҷобаҷокунии расмҳо, сохтани ҷадвалҳо ва монанди ин ба анҷом расид.

Корҳо дар ҷилди дувум идома дорад. Аз кормандони Марказ 3 нафар ба кори хурд кардани шрифти калимаҳои дохили қавс машғуланд.

Кори баргардон, таҳрири якум, дуюм, сеюм ва ҳамчунин навишти шакли калима ба хатти форсӣ ва шакли аслии он (масалан англисӣ, русӣ, фаронсавӣ, арабӣ ва ғ.) низ ба анҷом расид. Дар ҳоли ҳозир кори овонигории ҳарфҳои ҷилди 2, таҳрири муқоисавӣ, веросторӣ, аз ҷумла алифбоикунӣ, саҳифабандӣ ба охир расида ва танҳо корҳои техникӣ ва ба чоп супоридан боқӣ мондааст.

«Фарҳанги рўзи сухан” дар ҳаҷми 1390 саҳифа дар ду сутун бо ҳуруфи рези арабиасос дар Теҳрон аз тарафи Маркази интишороти илмӣ ба табъ расидааст. Ҳаҷми китоб дар баргардони кириллӣ тақрибан 2600 саҳифаи компютериро (А4) ташкил медиҳад.

Китобҳое, ки Марказ давоми 10 соли фаъолияташ чоп намуд, инҳоянд:

1. Абўмансур Абдумалик ибни Муҳаммади Саолибии Нишопурӣ. «Таърихи ғурар -ус – сияр» маъруф ба «Шоҳнома»-и Саолибӣ. – Душанбе: «Бухоро» 2014. – 444 с.
2. Бертелс. Е.Э. Таърихи адабиёти форсӣ-тоҷикӣ. –  Душанбе: «Эр-граф», 2015, – 584 саҳ.
3. Библиографияи забоншиносӣ [Матн]: Феҳристи адабиёти солҳои 1985-2019. /Мураттибон Ҳ. Аюбов, М. Абдуллоҳ; зери назари профессор Ҷ.Х.Файзализода; муҳаррири масъул Г. Маҳмудов. Душанбе: «Меҳроҷ Граф», 2021. – 503 с.
4. Грамматикаи забони адабии ҳозираи тоҷик. Ҷидди 1. – Душанбе Китобхонаи миллии Тоҷикистон, 2019, 544 саҳ.
5. Гавҳаршиноси маънӣ. Душанбе: «ЭР-граф», 20/6.-172с.
6. Грамматикаи забони адабии ҳозираи тоҷик. Ҷидди 2. Душанбе: Китобхонаи милли Тоҷикистон, 2019, 563 саҳ.
7. Ғулом Набии Ашқарӣ. Садои ошно (Ашъори мунтахаб). Душанбе, “ЭР-граф”, 2017. 224 саҳ.
8. Муҳаммад ибни Маҳмуд ибни Аҳмади Тўсӣ. Аҷоибнома (Аҷоиб-ул-махлуқот ва ғароиб-ул-мавҷудот). – Душанбе: «ЭР-граф», 2016, – 604 саҳ.
9. Сайфиддин Назарзода. Истилоҳоти забони тоҷикӣ: таърих, гаройиш ва дурнамо. Душанбе, «Дақиқӣ», 2013, – 370 саҳ.
10. Назарзода С. Забон ва бедории миллӣ.- Душанбе, «Андалеб-Р»,
11. Назарзода С. Имло ва забони адабӣ. – Душанбе, «Андалеб-Р», 2015. – 320 саҳ.
12. Шеъру-л-Аҷам ё Таърихи шуъаро ва адабиёти Эрон. Иборат аз панҷ ҷилд. Таълифи аллома Шиблии Нўъмонӣ. Аз забони урду тарҷумаи Саййидмуҳаммадтақии Фахри Доъии Гелонӣ. Таҳияи Абдухолиқи Набавӣ.
13. Эмомалӣ Раҳмон. Р–47. Забони миллат-ҳастии миллат. – Душанбе, «Эр-граф»,2016. –516 саҳ.
14. Эмомалӣ Раҳмон. Забони давлатӣ ва истиқлол  (Суханрониҳои сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба забон)._Душанбе : «Таъминотчӣ» МДМТ, 2018.-228 с.

Соли 2013 дар таркиби Марказ «Осорхонаи таърихи забони тоҷикӣ» ба фаъолият оғоз намуд, ки он яке аз толорҳои ҷолиби Китобхона ба шумор меравад. Дар он тасвири ёдгориҳои қадима, ки яке аз сарчашмаҳои муҳимтарини таърих мебошанд, ба мо дар бораи пайдоиши хат, масири рушди таърихии забон, ташаккули илми забоншиносии тоҷик маълумот медиҳад.

Сарчашмаи дигаре, ки ба мо дар бораи таърихи забон ва хатҳои гуногуни таърихии забонамон маълумот медиҳад, китобҳову дастхатҳои қадима мебошанд. Намунаи ин китобҳову дастхатҳои қадима ва асарҳои арзишманди шарқшиносон ва забоншиносони маъруфи тоҷику ҷаҳонӣ дар Осорхона ҷой дода шудаанд, то ки наслҳои имрўзу фардо ба таърихи хат, забони ноб ва шеваҳои ширини миллати тоҷик ошноӣ пайдо намоянд, онро омўзанд ва гиромӣ доранд. Аз ҷумла, асарҳои доир ба забони яғнобӣ, ки яке аз решаҳои забони тоҷикӣ ба шумор меравад, китобҳои яғнобишиносони тоҷик С.Мирзоев, Г.Неъматов «Яғноби зивок – Алифбо», С.Мирзоев «Суннатҳои маҳаллӣ ва сурудҳои яғнобӣ», С.Мирзоев «Шеъру сурудҳои яғнобӣ», С.Мирзоев «Дастури забони яғнобӣ», С.Мирзоев «Фарҳанги забони яғнобӣ» ва ғ. гирдоварӣ карда шуд.

Дар ин Осорхона тасвири ёдгориҳои қадима, ки яке аз сарчашмаҳои муҳимтарини таърих мебошанд, ба мо дар бораи пайдоиши хат, масири рушди таърихии забон, ташаккули илми забоншиносии тоҷик маълумот медиҳад. Деворнигораҳои Осорхона, ки аз намунаҳои хатҳои мехӣ, оромӣ, авестоӣ, суғдӣ, бохтарӣ, паҳлавӣ, навъҳои мухталифи хатти арабиасоси тоҷикӣ, харитаи паҳншавии забони тоҷикӣ, дарахти забон ва деворнигораҳову навиштаҷоти рўи сиккаҳо ва сангнавиштаҳо иборатанд, дар баробари ҷанбаи ороишӣ доштан, экспонатҳои муҳим мебошанд.

ТАШКИЛ НАМУДАНИ КУРСҲОИ ОМЎЗИШИ ЗАБОНҲОИ ХОРИҶӢ

Самти дигари фаъолияти Маркази «Забони тоҷикӣ ва омўзиши забонҳои хориҷӣ» ташкил намудани курсҳои омўзиши забонҳои хориҷӣ мебошад. Барои бештар дар амал татбиқ намудани фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи омўзиши забони русӣ ва забонҳои хориҷӣ» курсҳои омўзиши забонҳои хориҷӣ ташкил шуд. Муддати даҳ сол курсҳои забономўзӣ дар сатҳи хуб ташкил ба роҳ монда шуда буд. Давоми даҳ соли фаъолият дарсҳои омўзиши забони англисӣ ва ҳамзамон дарсҳои кушод (Demo Lessons) ва клубҳои мубоҳисавӣ (Discussion and Debate Clubs) дар сатҳи хуб ба роҳ монда шуда буданд.

Аз ин лиҳоз, мудири бахш Ғафуров Мамадназар давоми шаш моҳи фаъолияти корӣ омўзиши забони олмониро дар Гўшаи Олмон, ки дар шуъбаи адабиёти хориҷӣ ҷойгир аст,  ба хонандагон ба роҳ мондааст. Давоми шаш моҳ хонандагони зиёде ба омўзиши забони олмонӣ  фаро гирифта шудаанд. Айни ҳол, ҳафт нафари дигар барои дарси олмонӣ омўхтан номнавис шуданд.

Фарзона МИРЗОЕВА,
сардори Маркази
“Забони тоҷикӣ ва
омӯзиши забонҳои хориҷӣ”