Китобхонаҳои Тоҷикистон дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ

Дар давраи Ҷанги Бузурги Ватанӣ тамоми фаъолияти корхонаву ташкилотҳо, аз ҷумла китобхонаҳо низ ба талабот ва вежагиҳои айёми ҷанг мувофиқ кунонида шуданд. Дар нақшаҳои кории китобхонаҳо бештар чорабиниҳое тарҳрезӣ шуданд, ки ба тарғиби ғояҳои олии инсондўстӣ, сулҳпарварӣ, баланд бардоштани ҳисси ватандўстӣ ва фаҳмондадиҳии ҳадафҳои ғаразноки истилогарони фашизм, равона шуда буданд.

Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ дар баробари кам шудани нашри китоб фаъолияти баъзе китобхонаҳо муваққатан қатъ гардид. Масалан, агар соли 1940 дар ҷумҳурӣ ҳамагӣ 401 китобхонаи оммавӣ фаъолият карда бошад, пас соли 1945 фақат 171 китобхона фаъолият намудааст [3]. Тибқи маълумоти Палатаи китобҳои ҷумҳурӣ (ҳоло Агентии миллии Созмони байналмилалии рақамгузории стандарти китоб – Хонаи китоби Тоҷикистон) солҳои 1941-1945 ҳамагӣ дар Тоҷикистон 850 номгўи китоб, аз ҷумла 580 – ба забони тоҷикӣ, 226 – ба забони русӣ ва 40 – ба забони ўзбекӣ ба табъ расидааст [1].

Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ китобхонаҳои ҷумҳурӣ корҳои сиёсӣ-маърифатиро дар байни аҳолӣ ҷоннок намуда, ҷиҳати баланд бардоштани сатҳи дониши сиёсӣ ва фарҳангии омма ва тарғиби адабиёти сиёсию ҳарбӣ бештар саҳм гирифтанд. Бо ин мақсад дар китобхонаҳо гўшаҳои махсус, намоишҳои китоб, лавҳаҳо, конференсияҳои хонандагон, суҳбатҳо ва лексияҳо ташкил ва баргузор шуданд. Таваҷҷуҳи хосса ба тарғиби корнамоиву қаҳрамониҳои ҷанговарони шўравӣ дар муҳорибаҳои мухталифи айёми Ҷанги Бузурги Ватанӣ зоҳир карда шуд.

Бахусус, аз рўзҳои аввали оғози Ҷанги Бузурги Ватанӣ кормандони Китобхонаи давлатии ҷумҳуриявии ба номи Абулқосим Фирдавсӣ (ҳоло Муассисаи давлатии “Китобхонаи миллӣ”-и Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон) фаъолияти хешро ба тақозои айёми ҷанг мувофиқу созгор намуда, дар баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ ва тарғиби адабиёти сиёсӣ, ҳарбӣ-мудофиавӣ бештар кўшиш ба харҷ доданд. Дар китобхона фаъолияти библиографӣ дуруст роҳандозӣ карда шуд. Кормандони бахшу шуъбаҳои библиографӣ дар таҳияи картотека ва дастурҳои библиографӣ саҳм гирифтанд. Талаботҳои библиографии кормандони саноат ва хоҷагии қишлоқ, ки дар иҷрои супоришҳои давлатӣ барои ҷабҳа саҳм доштанд, қонеъ карда мешуд. Мутобиқ ба дархости кормандони илм, тарғиботчиён ва гурўҳҳои дигари хонандагон маълумотномаҳои хаттӣ ва шифоҳӣ иҷро карда мешуданд. Танҳо дар соли 1942 ба хонандагон 4803 маълумотнома дода шудааст. Умуман дар солҳои ҷанг ба хонандагон наздик ба 19 ҳазор маълумотномаи библиографӣ дода шуда, беш аз 31 ҳазор нафар хонанда ҷиҳати дарёфт ва мутолиаи маводи зарурӣ маслиҳат гирифтааст. Аз ҷониби китобхона ба бемористонҳои ҳарбӣ барои маҷрўҳон – ҷанговарони тоҷик китобҳо ба забонҳои тоҷикиву русӣ фиристода шуданд. Умуман дар солҳои ҷанг Китобхонаи давлатии ҷумҳуриявии ба номи Абулқосим Фирдавсӣ беш аз 80 баста китобҳоро ба бемористонҳо фиристодааст [2].

Китобхонаи шаҳрии ба номи Абулқосим Лоҳутии шаҳри Душанбе тавассути ташкили китобхонаҳои сайёр 4 бемористонро бо китоб таъмин кардааст. Дар солҳои ҷанг китобхона ба маҷрўҳон 25000 нусха китоб дода, чорабиниҳои мухталиф, аз қабили суҳбатҳо, хонишҳои баланд ва ҳунарнамоии маҳфилҳои худфаъолиятии бадеиро ташкил намудааст [4].

Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ дар радифи китобхонаҳои шаҳрӣ китобхонаҳои ноҳиявӣ ва деҳотӣ низ фаъолияти худро ба тақозои талаботи айёми ҷанг мувофиқ намуда, дар ташкил ва баргузории чорабиниҳои мухталиф саҳми муносиб гузоштанд. Чунонки муҳаққиқ З. Шевченко ишора кардааст, дар ин самт фаъолияти китобхонаҳои ноҳияҳои Қўрғонтеппа (ҳоло Бохтар), Конибодом, Ўротеппа (ҳоло Истаравшан), Сарихосор (ҳоло Балҷувон) хеле назаррас буд [4].

Адабиёт

1. Каталог книг Таджикский ССР.1926-1955 / сост. Р. О. Тальман, Т. И. Поддымникова и др. [Текст]. – Сталинабад: Таджикгосиздат, 1960. – 294 с.
2. Тальман, Р. О. Государственная публичная библиотека Таджикской ССР им. Фирдоуси / Р. О. Тальман [Текст]. – Душанбе, 1954. – С.22-24.
3. Шаропов, Р. Основные этапы и закономерности развития таджикской литературной библиографии [Текст] / Р. Шаропов. – Душанбе: Ирфон, 1970. – С. 102.
4. Шевченко, З. М. Из истории библиотечного дела в Таджикистане [Текст] / З. М. Шевченко. – Душанбе: Дониш, 1968. – С.58-59.

Меҳроҷ КОМИЛОВ,
сардори шуъбаи
илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ