Маҷаллаи “Шарқи сурх”: шумораҳои маҳфузбуда, муҳаррирон ва ҳайати таҳририя
Чуноне дар бахшҳои қаблӣ гуфта будем, “Садои Шарқ”-и имрӯза-ягона моҳвораи адабии кишвар то ки ба шакли имрӯз дарояд, як давраи замонии тӯлониро бо номҳои гуногун тай кард. Солҳои 1927-1932 маҷалла бо номи “Роҳбари дониш” нашр мешуд. Аз соли 1934 он “Шарқи Сурх” номида шуд. Аз моҳи майи соли 1964 номи “Садои Шарқ”-ро гирифт, ки имрӯз ҳам моҳнома бо ҳамин ном пайваста мунташир мешавад.
Чуноне ишора шуд, аз соли 1934 то 1964 маҷалла бо номи “Шарқи сурх”чоп мешуд. Дар маҷалла дар солҳои зикршуда беҳтарин асарҳои шоирон ва нависандагони советии тоҷик, тарҷумаи беҳтарин асарҳои нависандагони рус ва халқҳои бародарӣ, нависандагони мамлакатҳои демократияи халқӣ, танқиду тақризи китобҳои нави адабӣ-бадеӣ, мақолаҳои сиёсӣ-иҷтимоӣ, мақолаҳои назарявии оид ба адабиёт ва санъат дарҷ карда мешуданд.
Ин маҷалла дар шуъбаи матбуоти даврии Муассисаи давлатии “Китобхонаи миллӣ”-и Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз соли 1938 № 1,2,3,4,7 мавҷуд аст ва дар ин сол вазифаи муҳаррирӣ бар дӯши Шарипов ва ҳайати таҳририя А. Деҳотӣ, Ҳилол Карим, Т. Самадӣ, Мирзо Турсунзода буданд.
Аз соли 1940 ҳафт шумора (№1,2-3,4,5,6-7) маҳфуз аст ва муҳаррири он дар ин солҳо У. Раҳматзода, муовини муҳаррир Сотим Улуғзода, котиби масъул Мирзо Турсунзода, кормандонаш С. Ҳусейн, Абдулғанӣ Мирзоев буданд. Маҷалла дар ин солҳо бо ҳуруфи лотинӣ чоп мешуд.
Аз соли 1941 “Шарқи сурх” бо ҳуруфи крилӣ ба нашр шурӯъ кард ва аз ин сол танҳо панҷ шумораи он (№ 1,2,3,4-5) дар бойгонии Китобхонаи миллӣ маҳфуз аст. Ҳайати таҳририяи маҷалла дар ин сол: Абдусалом Деҳотӣ (ҷонишини муҳаррири масъул), Садриддин Айнӣ, Мирзо Турсунзода, Муҳаммадҷон Раҳимӣ, Абдулғанӣ Мирзоев, Мирсаид Миршакар.
Солҳои 1942, 1943, 1944, 1945 ба сабаби идомаи ҷанг маҷалла чоп нашуд.
Соли 1946 нашри он дубора ба роҳ монда шуд ва аз ин сол дар бойгонӣ ҳафт шумора (№1,2,3,4,5,6,7) нигаҳдорӣ мешавад. Соли 1946 Сотим Улуғзода, Мирзо Турсунзода, Т. Пулотов, Муҳаммадҷон Раҳимӣ, Аабдусалом Деҳотӣ, Абдулғанӣ Мирзоев ва Ҳ. Неъматуллоев (муҳаррири масъул) узви ҳайтати таҳририяи маҷалла буданд.
Соли 1947 муаҳарри маҷала Н.Почоҷонов ва Сотим Улуғзода, Мирзо Турсунзода, Т. Пулотов, Муҳаммадҷон Раҳимӣ, Абдусалом Деҳотӣ, Абдулғанӣ Мирзоев, Ҳ. Неъматуллоев узви ҳайати таҳририя буданд. Дар бойгонии шуъбаи матботи даврӣ ҳамаи 12 шумораи он мавҷуд аст.
Соли 1948 муаҳаррир ва ҳайтаи таҳририяи маҷалла иваз нашудааст ва боз ҳам 12 шумораи он дар бойгонии шуъба маҳфуз аст.
Аз соли 1949 низ 12 шумораи нашршуда мавҷуд буда, ҳайати таҳририя тағйир ёфтааст. Дар ин сол Мирзо Турсунзода (муҳаррири масъул), М. Нурматов (ҷониши муҳаррир), Мирсаид Миршакар, Почоҷонов. Муҳаммадҷон Раҳмиӣ, Соҳиб Табаров, Сотим Улуғзода узви ҳайати таҳририя будаанд. Ин ҳайат то соли 1951 бетағйир мондааст ва ҳамаи шумораҳои дар ин ду сол чопшуда дар бойгонӣ вуҷуд доранд.
Аз соли 1952 то соли 1959 №2 вазифаи муҳаррирӣ ба уҳдаи Фотеҳ Ниёзӣ будааст ва Абдусалом Деҳотӣ, Ҷалол Икромӣ, Мирсаид Миршакар, М. Нурматов, Муҳаммадҷон Раҳимӣ, Мирзо Турсунзода, Соҳиб Табаров чун аъзои ҳайати таҳририя зикр шудаанд. Аз шумораи 3 то 10 бошад муҳарририи маҷалла ба уҳдаи Пулод Толис вогузашта шуда ба ҳайати таҳририя Камол Айни, Ҳабиб Аҳрорӣ, Абдумалик Баҳорӣ, Низом Нурҷонов, Муҳаммадҷон Шукуров ва Аъзами Сидиқ ҳамроҳ шудаанд. Баъдан боз аз шумораҳои 11-12 вазифаи муҳаррири ба уҳдаи Фотеҳ Ниёзӣ меафтад.
Соли 1960 то соли 1961 дубора вазифаи муҳаррирӣ ба уҳдаи Пӯлод Толис вогузор мешавад ва аъзои таҳририя бе тағйир мемонад. Ин солҳо кулли шумораҳои нашршуда (12 шумора) дар бойгонии Китобхонаи миллӣ маҳфузанд.
Аз соли 1962 то соли 1964 муҳаррири “Шарқи Сурх” А. Раҳмонов ва ва ҳайати таҳририя Камол Айнӣ, Ҳабиб Аҳрорӣ, Абдусалом Деҳотӣ, Ҷалол Икромӣ, Боқӣ Раҳмизода, Низом Нурҷонов, Муҳаммадҷон Шукуров, Аминҷон Шукӯҳӣ, шомил буданд.
Аз шумораи панҷуми соли 1964 маҷаллаи номи “Садои Шарқ”-ро гирифт ва аввалин муҳаррири он шоир Убайд Раҷаб буд. Ба ҳайати таҳририя Расул Ҳодизода, Фазлиддин Муҳаммадиев ва Муъмин Қаноат ҳам шомил шудаанд.
Дар бораи бахшу гӯшаҳои “Шарқи Сурх” дар мақолаи баъдӣ хоҳем навишт.
Шақинисо Носирова, мутахассиси шуъбаи матбуоти даврӣ