Муаррифӣ. “КӮЛИ САРЕЗ”. Сарсухани академик Фарҳод Раҳимӣ ба китоб
«Истифодаи пурсамари захираҳои об, ки дар раванди тағйири иқлим бештар осебпазир
мебошанд, барои дастрасӣ ба ҳадафҳои рушди устувор нақши муҳим дорад» .
Эмомалӣ Раҳмон
САРСУХАН
Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Точикистон ҳамчун аъзои комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ дар даҳсолаҳои охир дар ҳаллу фасли масъалаҳои мубрами экологӣ ва ҳифзи муҳити зист нақши муассир дорад. Далели ин гуфтаҳо ташаббусҳои наҷиб ва пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба ҳаллу фасли проблемаҳои истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ дар миқёси кураи Замин ба шумор мераванд, ки аз минбарҳои бонуфузи Созмони Милали Муттаҳид масъалагузорӣ гардида, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ ҷонибдории якдилона пайдо кардааст.
Лозим ба ёдоварист, ки дар давоми 15 соли охир ташаббусҳои наҷиби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба Соли байналмилалии оби тоза эълон доштани соли 2003, Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт барои солҳои 2005-2015» бомуваффақият амалӣ гардида, дар ҳаллу фасли истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ дар сайёра нақши муҳим бозиданд. Пазируфтани ташаббуси навбатии Президенти кишвар оид ба эълони Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028» аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид бори дигар исботи он аст, ки Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар ҳалли ин масъалаи барои ҷомеаи ҷаҳонӣ мубрам сиёсати пайгирона ва дурандешонаро роҳандозӣ менамояд.
Кўли Сарез соли 1911 дар натиҷаи заминҷубии магнитудааш М= 7,4 дар фурў рафтани қитъаи зиёди нишебии соҳили рости дарёи Мурғоб бо ҳаҷми 2,2 км,3 ба деҳаи пештараи Усой пайдо шудааст. Деҳаи Сарез, ки дар масофаи 4 км дуртар аз сарбанд ҷойгир буд, соли 1914 зери об монд. Садд Усой ва кўл Сарез ном гирифт. Аз рўи гуфти шоҳидон ларзиши замин дар ин мавзеъ тўли як ҳафта идома ёфтааст.
Дар давоми мавҷудияти кўли Сарез беш аз 100 сол аст, ки масъалаи бехатарии сарбанди он ва эҳтимолияти рахна шудани он дар маркази диққати муҳаққиқон қарор дорад. Аксари коршиносон дар он ақидаанд, ки садди Усой устувор аст ва канда шудани сарбанди кўли Сарез аз эҳтимол дур аст.
Дар давоми солҳои 2000-2007 бо дастгирии молиявии Швейтсария, Хазинаи Оғохон ва Бонки Ҷаҳонӣ лоиҳаи байналмилалӣ оид ба насб намудани системаи назоратӣ ва огоҳонии пешакӣ дар сарбанди Усой ва дар водии Бартанг вобаста ба эҳтимолияти ҳамагуна оқибатҳои хавфноки кўли Сарез амалӣ карда шудааст. Системаи мазкур аз соли 2007 инҷониб зери назорати Раёсати масъалаҳои кўли Сарези Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда ва мудофиаи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дошта, дар сарбанд навбатдории шабонарўзӣ ташкил карда шудааст, ки назорати ҳолати сарбанди кўли Сарезро ба уҳда дорад. Маълумот аз ин система ба воситаи моҳвора ба Кумитаи ҳолатҳои фавқўлодда ва мудофиаи граждании назди ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол карда мешавад.
7 декабри соли 2015 соати 12:50 (бо вақти маҳаллӣ) заминҷунбии магнитудааш М= 7.2, рух дод, ки ба заминҷунбии 18 феврали соли 1911 шабоҳат дошт. Аммо, ин заминҷунбӣ бо сарбанди кўли Сарез ва реҷаи полоиши об тавассути садд таъсир нарасонид ва ҳаҷми об дар сатҳи миқдори солона боқӣ монд. Сарбанди Усой дар ҳолати устувор қарор дорад ва эҳтимолияти хатари рахна шудани кўли Сарез хело кам аст.
Кўли Сарез боигарии беназири табииест, ки дар он беш аз 17 млн км3 оби тоза захира гардидааст. Дар партави ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷаноби Олӣ. муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028» бехатарии кўли Сарез ва истифодаи оқилонаи захираи бебаҳои оби ин кўл бояд дар маркази таваҷҷуҳи давлатҳои минтақаи Осиёи Марказӣ ва ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ қарор гирад.
Дар китоби мазкур маълумоти илмӣ оид ба пайдоиш, таърихи омўзиш, тавсифи табий-географӣ, сохти геологӣ, ҳолати сейсмикӣ ва баҳодиҳии хатари сейсмикии кўли Сарез гирд оварда шуда, тавсияҳо оид ба омўзиш ва мониторинги ояндаи ин кўл пешниҳод гардидааст.
Президенти Академияи
илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон,
академик Фарҳод Раҳимӣ
Таҳияи Шарофат Мирзоева