Мусиқидоне, ки осораш фаронсавиву олмониву англисиву туркӣ тарҷума шудааст
Рисолаҳои Абдулмуъмини Урмавӣ дар асрҳои минбаъда бо саъю эҳтимоми мусиқидонон тарҷумаю тафсир шуда, шарҳи Абдулқодири Гӯянда, Муборакшоҳӣ (ба забони форсӣ-тоҷикӣ) ба онҳо аз ҷумлаи беҳтаринҳост. Нусхаҳои комили таълифоти мусиқии Абдулмуъмини Урмавӣ дар китобхонаҳои Бодлиён, Париж, Мадрид, Лейпсиг, Қоҳира ва Санкт-Петербург маҳфузанд. Асарҳои Абдулмуъмини Урмавӣ ба забонҳои фаронсавӣ, олмонӣ, англисӣ ва туркӣ низ тарҷума шудаанд.
**** **** *****
АБДУЛМУЪМИНИ УРМАВӢ ИБНИ ФОХИР, машҳур ба Сафиуддини Урмавӣ мусиқидон, хаттот ва оҳангсози форсу тоҷик соли 1230 дар Урмия таввалуд шудааст. Дар мусиқӣ, китобат ва шеъру шоирӣ табъи баланд дошт. Донишҳои ибтидоии замонаашро дар зодгоҳаш фаро гирифта, баъд таҳсилро дар мадрасаи Бағдод идома додааст. Асари калонтарини илмию назариявиаш “Китоб-ул-адвор” мебошад, ки доир ба масъалаҳои муҳими санъати мусиқӣ баҳс мекунад.
Абдулмуъмини Урмавӣ дар дарбори хонҳои муғул надим ва китобдор буд. Дар ин давра асари дигари худ “Рисолат-уш-шарафия”-ро барои Шамсуддини Муҳаммад ибни Муҳаммади Ҷувайнӣ навишт, ки он оид ба мақомҳо, таркиби овозии онҳо, созҳои торию мизробии мусиқӣ мисли уд, таркиби пардавии он, афкори мусиқии Абунасри Форобӣ, Ибни Сино, дар бораи консонансу дисонанс (муттафиқу мутанофир), заврбу вазн ва ғайра маълумот медиҳад.
Абдулмуъмини Урмавӣ бори аввал дар таърихи афкори мусиқии Шарқ табулатураи (як шакли нотанависӣ) мусиқиро ба вуҷуд овард. Дар сознавозӣ (уд) донишҳои назариявии мусиқӣ беназири замонаш буд.
Мусиқишиноси европоӣ Р. Кизеветтер (1778-1850) Абдулмуъмини Урмавиро Ҷозеффо Сарлинои (1517-1590) Шарқ номидааст.
Абдулмуъмини Урмавӣ офарандаи созҳои мусиқии Нузҳат ва Муғаннӣ мебошад. Рисолаҳои “Ал-иқоъ”, “Фоида фи-л-илм-ил-мусиқӣ”, “Китоб-ул-кофӣ мин-ал-шофӣ фи улум-ил-арӯз ва-л-кавофӣ” низ ба қалами Абдулмуъмини Урмавӣ мутааллиқанд.
Рисолаҳои Абдулмуъмини Урмавӣ дар асрҳои минбаъда бо саъю эҳтимоми мусиқидонон тарҷумаю тафсир шуда, шарҳи Абдулқодири Гӯянда, Муборакшоҳӣ (ба забони форсӣ-тоҷикӣ) ба онҳо аз ҷумлаи беҳтаринҳост. Нусхаҳои комили таълифоти мусиқии Абдулмуъмини Урмавӣ дар китобхонаҳои Бодлиён, Париж, Мадрид, Лейпсиг, Қоҳира ва Санкт-Петербург маҳфузанд. Асарҳои Абдулмуъмини Урмавӣ ба забонҳои фаронсавӣ, олмонӣ, англисӣ ва туркӣ низ тарҷума шудаанд.
Абдулмуъмини Урмавӣ дар соҳаҳои гуногуни илму фарҳанг шогирдони бисёре тарбия намудааст. Хаттот Яъқуби Мустаъсимӣ (вафоташ соли 1298), мусиқидон Шамсуддин Аҳмад ибни Яҳёи Суҳравардӣ (вафоташ соли 1340), олимон Шарафуддин Ҳорун ибни Муҳаммади Ҷувайнӣ (вафоташ соли 1286) ва Баҳоуддин Муҳаммад ибни Муҳаммади Ҷувайнӣ (вафоташ соли 1279), сароянда ва навозандагон Алии Ситоӣ, Ҳусейни Замир, Ҳисомуддини Қутлутбуқо, Зайтун, Луҳоз аз ҷумлаи шогирдони ӯянд.
Абдулмӯъмини Урмавӣ соли 1294 дар шаҳри Бағдод вафот кардааст.
Манбаъ: Энсиклопедияи миллии тоҷик. – 2011. – Ҷ. 1. – С. 40-41.
Муаллиф: А. Раҷабов.
Таҳияи Муҳаббат Киром,
корманди шуъбаи библиографияи миллӣ.