Нақши Китобхонаи миллӣ ҳамчун маркази методии китобхонаҳои ҷумҳурӣ

Мувофиқи моддаи 18-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи фаъолияти китобдорӣ» Китобхонаи миллӣ ҳамчун муассисаи илмӣ барои «анҷом додани корҳои илмию тадқиқотӣ дар соҳаи китобхонашиносӣ, библиографияшиносӣ, китобшиносӣ, фаъолияти иттилоотӣ ва дигар илмҳои вобаста ба он» масъулият дорад. Ҳамзамон Китобхонаи миллӣ тибқи Оинномаи тозатасдиқи худ аз 13-уми сентябри соли 2022, №454 ҳамчун маркази аҳамияти ҷумҳуриявидоштаи илмӣ-таҳқиқотӣ, илмӣ-иттилоотӣ ва фарҳангӣ ба ҳисоб рафта, ҳуқуқи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқиро барои дарёфти иттилоот, истифодаи фондҳои китобхона ва дастрасии озодона ба комёбиҳои илмӣ ва фарҳангии ҷаҳонию миллӣ таъмин менамояд.

Муассисаи давлатии “Китобхонаи миллӣ”-и Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон давоми солҳои фаъолияти худ масъалаи ҳамоҳангсозии корҳои илмӣ-методӣ ва таҳқиқотии китобхонаҳои мамлакатро дар шакли баргузории конфронсу семинарҳои гуногун оид ба мавзуъҳои мухталифи фаъолияти китобдорӣ барои китобдорони ҷумҳурӣ, ташкили сафарҳои хидматӣ ва расонидани ёрии амалии методӣ, таҳияи дастурҳо ва тавсияҳои методӣ барои китобдорон ва гузаронидани таҳқиқоти сотсиологӣ роҳандозӣ менамояд.

Баррасиҳо нишон доданд, ки Китобхонаи миллӣ ҳамчун китобхонаи марказии кишвар нақши муассисаи муҳим ва пешбарандаи фаъолияти китобдориро дар кишвар бозида, барои дигар китобхонаҳои мамлакат ниҳоди ягонаи кумаккунанда ба ҳисоб меравад.

Шуъбаи илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ сохтори муҳимми Китобхонаи миллӣ мебошад, ки соли 1969 таъсис шудааст ва вазифаи асосии он кор карда баромадани масоили илмӣ-назариявии китобхонашиносӣ, библиографияшиносӣ, китобшиносӣ, таърихи китоб ва корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ мебошад. Ғолибан корҳои ҳамоҳангсозии илмӣ-методии китобхонаҳои мамлакат маҳз ба воситаи ҳамин шуъба амалӣ карда мешавад ва шуъба дар ин самт натиҷаҳои назаррас низ дорад.

Агар ба масъалаи таҳияи дастурҳои методии шуъба ва умуман Китобхонаи миллӣ барои китобхонаҳои ҷумҳурӣ таваҷҷуҳ намоем, метавон гуфт, ки дастовардҳо хеле зиёданд. Аз ҷумла, дастурҳо ва тавсияҳои методии «Сулҳу ваҳдат – бахт миллат», «Менеҷменти китобдорӣ» (дастури таълимӣ), «Асосҳои технологияи корҳои муқовабандии дастӣ ва таъмиру тармими китобу ҳуҷҷатҳо: дастури услубӣ барои китобдорон бахшида ба 85-солагии таъсисёбии Китобхонаи миллии Тоҷикистон», «Мирзо Турсунзода – сарояндаи сулҳу дўстӣ», «Фаъолияти абонементи байни китобхонаҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Сотим Улуғзода – нависанда ва драматурги маъруф», «Балҷувон – осоишгоҳи байналмиалии сайёҳӣ», «Созмондиҳӣ ва намудҳои чорабиниҳо дар Китобхона», «60 – солагии Ҷанги Бузурги Ватанӣ», «Наврӯзи оламафрӯз», «Нақши китобхонаҳо дар тарғиби тамаддуни ориёӣ», «Нақшаи намунавии кории китобхонаҳои марказии шаҳру ноҳияҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Садриддин Айнӣ – Қаҳрамони Тоҷикистон: тавсияҳои мето­дию библиографӣ ба ёрии китобдорони ҷумҳурӣ оид ба тарғиби асарҳои С. Айнӣ ба ифтихори 130-солагии зодрўзаш», «Истифодаи навгониҳои соҳаи китобдорӣ тавассути техналогияи ити­лоотии муосир», «Китобхонаи электронӣ ва дастёбӣ ба он», «Соли 2008 – соли бузургдошти забон», «Усули нигоҳдории фонди китобхонаҳо», дастурҳои тавсиявӣ-методии “Адибони Тоҷикистон (қисми 3)”, “Истиқлолият – дастоварди бузурги миллат” ва ғайраро чоп ва ба китобхонаҳои мамлакат дастрас намудааст, ки шумораи онҳо ба бештар аз садҳо адад мерасад.

Ташкили сафарҳои хидматӣ ва расонидани ёрии амалии методӣ ба китобхонаҳои давлатӣ-оммавии кишвар аз масъалаҳоест, ки Китобхонаи миллӣ дар ин самт таваҷҷуҳи махсус дорад ва ҳамасола тибқи нақшаи кории муассиса мутахассисони худро ба китобхонаҳои шаҳру ноҳияҳои мамлакат ҷиҳати расонидани ёрии амалии методӣ сафарбар менамояд.

Тибқи маълумоти дардастбуда кормандони Китобхонаи миллӣ давоми солҳои гуногун дар асоси нақшаи кории муассиса ва дархости масъулони китобхонаҳои шаҳру ноҳияҳо сафарҳои хидматӣ анҷом дода, зимни ин сафарҳо дар баробари расонидани ёрии амалии методӣ, инчунин семинару вохӯриҳо ташкил намуда, нашрҳои нави Китобхонаро ҷиҳати истифодаи минбаъда ба онҳо тақдим намудаанд. Метавон гуфт, ки давоми солҳои гуногун ва давра ба давра ба тамоми китобхонаҳои шаҳру ноҳияҳо сафарҳои хизматӣ анҷом дода шудааст ва тавсияву маслиҳатҳои муфид ба онҳо дода шудааст.

Мавриди зикр аст, ки бо дастуроти бевоситаи Президенти кишвар тамоми сохторҳои давлатӣ, ташкилоту муассисаҳо китобхонаҳои худро кушоданд, ки дар ташкили феҳрист, ҷобаҷогузории адабиёт ва дигар тавсияҳои методии онҳо кормандони Китобхонаи миллӣ (дар асоси мактуби муроҷиатӣ) ба таври фаъолона иштирок менамоянд.

Гузаронидани таҳқиқоти сотсиологӣ дар муайян намудани вазъи фаъолияти китобхонаҳои ҷумҳурӣ, баланд бардоштани завқу шавқи хонандагон ба китобу китобхона, ҷалби хонанда ба китобхонӣ ва дигар масъалаҳои муҳимми соҳа нақши бориз мебозад. Шуъбаи илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ дар ин самт фаъолияти назаррас дошта, пайваста дар мавзуъҳои гуногун таҳқиқоти сотсиологиро баргузор менамояд. Метавон гуфт, ки амалинамоии натиҷаҳои таҳқиқоти анҷомшуда дар беҳтар намудани фаъолияти китобхонаҳо ва сатҳу сифати фаъолияти онҳо таъсири амиқ мерасонад. Аз ҷониби шуъбаи илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ пурсишномаҳои сотсиологӣ ҳамасола ташкил ва баргузор карда мешаванд. Масалан дар чанд соли охир таҳқиқот зери унвони “Хониши оилавӣ”, “Китобхона, китоб ва мутолиа дар ҳаёти мо”, “Мутолиа: равишҳо ва аҳаммияти он”, “Фаъолияти Китобхонаи миллӣ дар фазои маҷозӣ” ва ғайра ки мувофиқи нақшаи корӣ ҳамасола гузаронида мешавад.

Дар масъалаи баргузории конфронсу семинарҳо метавон гуфт, ки Китобхонаи миллӣ бо баргузории конфронсу семинарҳо нақши созгор дар рушди фаъолияти китобдории кишвар дорад. Дар зарфи 5 соли охир бо ташаббуси Китобхонаи миллӣ якчанд конференсияҳои сатҳи байналмилалӣ оид ба масъалаҳои ҳамкориҳои китобхонаҳои миллии узви кишварҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ва Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ташкил ва баргузор карда шудааст. Аз ҷумла, моҳи октябри соли 2017 Ҷаласаи 4-уми директорони китобхонаҳои миллии узви Созмони ҳамкории иқтисодӣ бо иштироки директорони китобхонаҳои миллии кишварҳои Туркия, Озарбойҷон, Эрон, Афғонистон ва намояндагони Ҷумҳуриҳои Узбекистон ва Қазоқистон, моҳи ноябри соли 2018 Ҷаласаи 10-уми Бахши АБК китобхонаҳои миллии кишварҳои ИДМ бо иштироки намояндагони китобхонаҳои Русия, Белорусия, Озарбойҷон, Узбекистон ва ғайра, моҳи июни соли 2020 Форуми байналмилалии китобхонаҳои Тоҷикистону Русия тариқи маҷозӣ, моҳи сентябри соли 2021 ба муносибати 30-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон Конференсияи байналмилалӣ таҳти унвони “Се даҳсолаи ҳамкориҳои китобхонаҳои миллии кишварҳои ИДМ”, ҳамчунин солҳои 2021-2022 дар доираи лоиҳаи “Дар меҳмонхонаи адабӣ” дар ҳамкорӣ бо китобхонаи давлатии адабиёти хориҷии ба номи Рудоминои Русия бо иштироки адибони бачагонаи ҳар ду кишвар чорабиниҳо баргузор гардид. Конфронсу семинарҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ низ барои кумак ба китобдорони кишвар пайваста ташкил ва баргузор карда мешавад. Ба монанди конференсияи ҷумҳуриявӣ таҳти унвони “Китобхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даврони истиқлолият: вазъ ва тамоюли рушд”, “Роҳҳои татбиқи инноватсия дар фаъолияти китобхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон” бахшида ба 85-солагии таъсисиёбии Китобхонаи миллӣ (2018) ва чанде дигар, ки ҳамасола баргузор мегарданд.

Шуъбаи илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ оид ба масъалаи воридшавии нусхаҳои ҳатмии ройгон аз ҷониби муассисаҳои нашриявӣ ҳамасола таҳқиқот анҷом медиҳад. Таҳқиқоти қаблан анҷомшуда нишон доданд, ки на ҳама нашрияҳо тибқи талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи супоридани нусхаҳои ройгони ҳуҷҷатҳо” нусхаи ҳатмии маводи мунташираи худро ба Китобхона месупоранд. Вобаста ба ин соли 2022 Медиатекаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мизи мудаввар дар мавзуи «Медиатека – ганҷина ва бойгонии нодири миллат» бо иштироки муовинони соҳавии раисони вилоят, шаҳр ва ноҳияҳо баргузор намуда буд ва шуъбаи илмӣ-методӣ низ дар ҳамкорӣ бо шуъбаи мукаммалгардонии фонд рӯзи 9-уми июни соли 2023 мизи мудаввар таҳти унвони “Нусхаҳои ҳатмӣ – асоситарин роҳи пуррагардонии фонди Китобхона”-ро баргузор намудааст.

Бо дарназардошти таҳлилу баррасиҳо оид ба вазъи ҳамоҳангсозии корҳои илмӣ-методӣ дар китобхонаҳои мамлакат амалисозии тадбирҳои тақвиятӣ дар оянда барои пешбурди ин самти фаъолият аз манфиат холӣ намебошад.

Ҳадиятуллоҳи Амриддин сардори шуъбаи илмӣ-методӣ ва таҳқиқотӣ.