Нависандаи халқии Тоҷикистон Абдулҳамиди Самад дар бораи Муҳаммадраҳими Сайдар

Агар Муҳаммадраҳими Сайдар зинда мебуд, имрӯз 71-солагии худро ҷашн мегирифт. Сад дареғ, ки 13 сол қабл дар ҳамин рӯзҳои сарди моҳи январ дар мулки ғарибӣ дида аз олам барбаст. Даҳҳову садҳо қиссаву достонҳои ногуфтаву нонавиштаро бо худ бурд. Муҳаммадраҳими Сайдар дар кишвари Русия аз маъруфтарин чеҳраҳое буд, ки зиндагии муҳоҷири тоҷикро ба қалам меовард ва аз мушкилоти ҳаёти муҳоҷирӣ даҳҳо гузоришу лавҳаву очеркҳои хубаш аз тариқи радиои Хуросон ва Озодӣ пахш ва ба гӯши ҷаҳониён расид.

Аммо Муҳаммадраҳим пеш аз ҳама як нависанда буд. Шахсе, ки бо пайроҳаи наср қадамҳои устувор мегузошт, аввалин достонҳои кутоҳашро навишт ва миёни аҳли адаб чун як қаламкаши навнавис бо услуби хос по ба арсаи адабиёт гузошта буд. Аммо марги бемаҳал ӯро барвақт аз миёни мо бурд.

Нависандаи халқии Тоҷикистон, устод Абдулҳамиди Самад, ки аввалин навиштаҳои ӯро хондаву қалам задааст, дар сарсухане ба аввалину охирин китоби Муҳаммадраҳими Сайдар “Гаҳвораи ноз” (чи номи шоиронае!) роҳи кутоҳ, вале пурбори тайкардаи адиби ғӯрамаргро ба қалам кашидааст, ки лозим донистем онро комил биёварем.

ДАР НИМАРОҲИ ЗИНДАГӢ

Ҷавони ситорагарми зардина рўзномае дарунаш варақдор дар даст, як каме беҷуръату ноҳинҷор, балки ҳаяҷонзада аз дар ворид шуд. Дидам, ки ҳангоми салом ва ҳолпурсӣ буни гўш ва рухсораҳояш сурхие шабеҳи лолабарг медамад. Ҳолати нобоби ў ба ман ошност. Бештари мо чун адиби ҷавон пас аз андешаи зиёд, дар дил ҳазор умеду орзу, вале камҷуръату шармгин ба даргоҳи маҷаллаи «Садои Шарқ» ва Иттифоқи нависандагон қадам ниҳодаем. Ва боз ин ҳолати ғариб нишони шарму ҳаёе буд, ки бачаҳои кўҳистон ҳамчун мероси бобоӣ ба шаҳр меоранд. Ҷавон бо ҳамон шарму ҳаёи ошкоро иброз дошт, ки корманди бахши драмавӣ – адабии радиёст ва гоҳ – гоҳ ҳикоя низ менависад. Варақҳояшро гирифтам ва ба ному насабаш чашм давондам: Муҳаммадраҳими Сайдар.

Аз навиштаҳои ў аз тариқи матбуот каму беш ошно будам, лек худашро бори аввал рўбарў медидам. Акнун ба ҷумлаи нахустини ҳикоя чашм медавондам, ки Муҳаммадраҳим саросема хайру хуш карду ҳамчунон шармзада аз дар баромад ва гўё аз сўҳбат гурехт. Нигоштаашро бафурсат хондам. Хеле аҷиб. Муҳаммадраҳим аз сарнавишти талху печидаи як пиразани содаи кўҳистонӣ, алам, сўзу гудози ботин ва дилу афкори ў ва атрофиёнаш бо биниш, сабку равияи нав ҳикояи хубе эҷод карда. Нахуствохўрии мо охири солҳои ҳаштодуми садаи 20 – дар марҳилаи авҷи ҷустуҷў, қолибшиканӣ ва сабкгароӣ дар осори нависандагони ҷавони тоҷик ба вуқўъ пайваста буд. Он замон бо заҳмату талошҳои пурбаракати насли сеюму чоруми нависандагони нисбатан бузургсоламон таҳқиқи бадеии воқеияти зиндагӣ ва хулқу атвори инсони муосир дар такя бо ибрози ҳақиқати талх ва армонҳои миллӣ хеле дигар шуда, созгории фазо ва маърифати наср барои боҷуъатонатар асар офаридани нависандагони ҷавон то ҷое таъмин гашта буд. Яъне, ба қавли маъмул: пешиниён барои пасиниён пул шуданд. Ва боз ошноӣ ва мутолиаи асарҳои адибони пешсафи  дунё низ ба биниш, интихоби мавзўъ, тозатар офаридани симои миллӣ ба нависандагони ҷавон таъсири файзбахше расонда буд. Акнун дар майдони насри тоҷик насли дигар – ҷавоннависандагоне бо нафаси гарм, бинишу ковиш, ҷасорату талошҳои нав чорафзору камарбаста хеле боҳафсалаву ҷиддӣ ба ҳунарнамоӣ пардохтанд. Инҳо Ҷонибек Акобир, Сайф Раҳимзод, Муҳаммад-замони Солеҳ, Баҳманёр, Муаззама… буданд, ки нигоштаҳояшон мазаву лаззати дигаргун доштанд. Онҳо, чӣ хеле мегўянд, баҳсмабас нерўи эҷодии хешро барои аз ягон ҷиҳат тозаву рангин офаридани асарҳояшон сарф мекарданд. Албатта, ҷавонадибони дар боло зикршуда ва нафароне аз нависандагони маъруф низ симои занони аз дарду алам ва шебу фарози зиндагӣ азияткашида, лек соҳиби дилу иродаи бузургро зебову хотирмон офарида буданд. Аммо чеҳраи пиразани офаридаи Муҳаммадраҳими Сайдар дар ҳикояи  «Гаҳвораи ноз» бо отифаю маънавияти хеш, нигоҳи хосаи ў ба зиндагӣ бо корбасти ҷузъиётҳои бикр, гўишҳои пурсавту боназокат, рафтору кирдори ҳамида рангу таровати хосе дошт. Ин бешубҳа аз ҳунари хуби нигорандагии нависандаи ҷавон башорат медод. Вале ҳусни ин нигоштаро ҷо – ҷо истифодаи нодурусти ибораву калимаҳо, ғалатҳои имлоӣ, муколамаҳои сохтаву камбор мекоҳонд. Албатта, иллати ин норасоиҳо маълум буд: нависандаи ҷавон аз ягон мактаби ҷиддии адабӣ ҳанўз бархурдор нашудааст, ба болои ин вай дар муҳити ҳамеша шитобзадаи радио, ки мисли осиё дони сухан дар мавҷи ҳаво орд мекунад, фаъолият дорад. Аммо барои сабзиши хуби адиб, махсусан нависандаи ҷавон кор кардан дар муҳити эҷодии рўзнома ё маҷаллаи адабӣ созгор аст, зеро дар ин ҷо бо ҳарфу ҳиҷо, калимаву ибора, маъниву воситаҳои тасвири бадеӣ ва ғайра пайваста сари кор мегирад, аз ҳамқаламони соҳибтаҷриба чизе меомўзад.

Бо Муҳаммадраҳим дар ин хусус сўҳбате доштам. Баъдан ў ба маҷаллаи «Садои Шарқ» – беҳтарин муҳити адабии он солҳо ба кор омад. Ва ба омўзишу эҷод ҷиддӣ камар баст. Ҳикояҳои пухта ва тарҷумаҳояш пайваста нашр шуда, ҳаводорони эҷодиёташро шод гардонданд. Дар ҳикояҳояш хонанда бо чеҳраҳои нав, ҳусну қубҳи зиндагӣ, андеша ва дарду армони инсонҳо аз назари нозукбин ва килки хушбаёни Муҳаммадраҳим ошно мешуданд. Бешубҳа, барои як нависандаи ҷавон ҳикояҳое чун «Гаҳвораи ноз», «Марди солхўрда ва саги фартут», «Садбарги булғорӣ», «Афсонаи Сурхоб», «Бози сафед» шиносномаи хуб буд. Чанд ҳикояаш дар китоби дастҷамъие чоп шуд ва баҳои нағз ҳам гирифт.

Пасон воқиаҳои нохуш, майдонбозиву гирудорҳои бемаънӣ, гирдобҳои мудҳиши сиёсӣ, ба маҳал, гурўҳ, ҳизбу ҷамъиятҳо ҷудо шуданҳо ҷавонони зудбовари эҷодкорро низ ба коми худ кашиданд, парешон карданд. Муҳаммадраҳими Сайдар сокини Маскав, корманди радио шуд. Зимни сафарҳои хидматӣ дар Маскав ва ҳангоме ба Душанбе меомад, аз эҷодиёташ мепурсидам ва ба чоп омода кардани маҷмўаи ҳикояҳояшро маслиҳат медодам.

_ Дастхатро супор ё бифирист, ба нақшаи чоп дохил мекунем…

_ Дар фикраш ҳастам,- хоксорона посух медод, Муҳаммадраҳим.

Ва дар мусофират бар асари гирифторӣ ба корҳои гуногун ва таҳриру тасҳеҳи навиштаҳои ошноён хеле афзун нақди умр ба ройгон дод. Албатта ин аз он аст, ки мо инсонҳои ширихомхўрда айёми ҷавонӣ фирефтаи нерў ва тани сиҳат шуда, фаромўш мекунем, ки худованд ҷон, ҳунар ва сарвату хушбахтиро низ чун амонат ба мо мебахшад. Чун онро гиромӣ надоштему қадр накардем, ноаён ё беасар аз каф меравад. Шояд аз ҳамин хотир устод Рўдакӣ ҳушдор дода:

Бар киштии умр такя кам кун,

К-ин Нил нишемани наҳанг аст.

Муҳаммадраҳим бо ҳунари хуби нигорандагӣ метавонист боз ҳам хикоя ва қиссаҳои хондание эҷод бикунад. Чи афсўс, ки ў мариз шуд, маризи ҷиддӣ ва доимӣ. Раҳ ба раҳ худ худашро табобат ҳам мекард…

Инак маҷмўаи нигоштаҳои Муҳаммадраҳими Сайдарро пас аз сари ў  дар даст дорем. Ва аз мўҳтавои ин ҷилд мебинем, ки беҳтарин ва пурсамартарин айёми эҷодкории нависанда солҳои хидматаш дар шўъбаи насри маҷаллаи «Садои Шарқ» будааст.

Акнун умеду бовар дорем, ки ин ҷилди китоб Муҳаммадраҳими Сайдарро ҳамчун  нависандаи навҷў ва тозанигоҳ ба хонандаи тоҷик боз ҳам хубтар ошно хоҳад кард.

Абдулҳамиди Самад