Осори Мавлоно Абдурраҳмони Ҷомӣ дар шуъбаи Дастхатҳои Шарқ ва китобҳои нодир

Тибқи гуфтаи ҳамасрони Абдурраҳмони Ҷомӣ ў 54 асари илмӣ ва адабӣ таълиф намудааст, ки бештари онҳо оид ба илми ахлоқ, фалсафа, тасаввуф, қофия, мусиқӣ, тарҷумаи ҳол ва ғайра мебошанд. Осори адабии шоир аз назм ва наср иборат буда, ба шакли жанрҳои мухталиф навишта шудаанд

Осори бою гуногунранги устоди беҳамтои сухан дар махзани китобхонаю осорхонаҳои бузурги Осиёи Марказӣ ва кишварҳои мухталифи ғарб хеле зиёд бa назар мерасанд ва эҳтиётона нигаҳбонӣ мешаванд. Танҳо дар хазинаи дастхатҳои Пажуҳишгохи забон, адабиёт ва шарқшиносии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон қариб 140 дастнависи шоир маҳфуз мебошад. Ин маҷмўа бо нусхаи пурраву миниётурҳо ва ороиши хуб ҷолиби диққатанд.

Аз шоири бузург се девони ғазалиёту рубоиёт, ба мисли «Фотиҳат-уш-шубоб», “Воситат-ул-иқд” ва “Хотимат-ул-ҳаёт” мавҷуданд ва ин девонҳо ашъори даврони ҷавонӣ, миёнсолӣ ва пирии Мавлоноро дар бар мегиранд ва асари насрии “Баҳористон” ва маснавиҳои ҳафтгонаи «Ҳафт авранг»,  “Юсуф ва Зулайхо»,  “Туҳфат-ул-аҳрор”, “Силсилат-уз-заҳаб, “Лайлӣ ва Маҷнун”, “Сабҳат-ул-аброр,  “Хирадномаи Искандарӣ” ва “Саломон ва Абсол” то замони мо расидаанд, ки ҳам нусхаҳои дастнавис ва ҳам китобҳои чопи сангӣ дар намоиш гузошта шудаанд.

Аз лиҳози теъдоди нусхаҳои Ҷомӣ дар шўъбаи дастхатҳои Шарқ ва китобҳои нодири Китобхонаи миллии Тоҷикистон, ки дорои зиёда аз 50 адад нусхаи хаттӣ ва 35 адад китобҳои чопи сангӣ мебошад, ҷойи хосеро ишғол мекунад.

Дар ин ганчинаи гаронбаҳо, пеш аз ҳама, нус­хаи хаттиии “Девони ғазалиёт”-и шоир диққати махсуси доираи васеъи муҳаққиқонро ба худ ҷалб менамояд. Нусха таҳти раками 156 маҳфуз мебошад. Ғазалҳои Ҷомӣ дар омўхтани ҳаёти мардумони одии Осиёи Мар­казӣ ва ҳам бурунмарзӣ ва ғояҳои пешкадами замонааш манбаъи гаронбаҳое мебошад.

Нусхаи мазкур мукаммал мебошад. Соли китобати нусха ба соли 933-и ҳиҷрӣ буда, мутобиқ ба соли 1526 мелодӣ мебошад. Ҷолиби диққат аст, ки  нусхаи мазкур  ба калами фарзанди шоир Алӣ ибни Абдурраҳмон ал-Ҷомӣ китобат шудааст. Ҷойи китобаташ номаълум. Ғазалиёти шоир дар ду сутун ба тартиби алифбои арабӣ оварда  шудааст. Навъи хаташ настаълиқи бемисли хоно. Коғазаш абрешими гуногунранг. Муқова ва шерозааш аз чарми сиёҳи намногир буда, се муҳра дорад. Нусхаи ҷолиб дар дохили лифофаи зебои чармии сиёҳ, ва бахмали кабуд нигоҳ дошта мешавад.

Инчунин, нусхаи дигари қаламии шоир ҷолиби диққат аст, ки он таҳти рақами 1339 нигаҳдорӣ шудааст. Аммо он аз ноқисиҳо холӣ набуда, лавҳаи поварақии аввал дарида, лекин ба матн осебе нарасидааст. Соли китобати нусха  996 ҳиҷрӣ мутобиқ ба соли 1587-и мелодист. Ҷойи китобат ва котиб маълум нест. Бо хати настаълиқи майдаю хоно навишта шудааст. Қоғазаш навъи шарқии нафис. Муқовааш аз чарми тирмизии сирдодашуда ва шерозаи он аз чарми мешии рангин оро дода шудааст. Дар аввалу охири ҷилд порчаҳои парокандаи назмӣ ба назар мерасанд. Дар варақи аввали нусха лавҳаи зебое пешниҳод шудааст.

Яке аз асарҳои машҳури пандуахлоқии Ҷомӣ «Баҳористон» мебошад, ки аз назму наср иборат буда, дар пайравии «Гулистон»-и Шайх Саъдӣ офарида шудааст, ки чанд нусхае дар ганҷинаи шўъба ҳифзу нигаҳдорӣ мешавад.

Рамзӣ Ҷумъақулов, сардори шуъбаи
Дастхатҳои Шарқ ва китобҳои нодир.