ОЗАРАХШ: Беҳтарин осори мондагори олам осори тарҷумаиҳолист
Суҳбате, ки мехонед, баъди хабари чопи ду китоб, яке аз падари бузургвори Шоири халқии Тоҷикистон Озарахш Ҳоҷӣ Тоғбойи Карим бо номи “Айнии мо” ва падарномаи шоири маъруф “Шакарбоғи падар” сурат гирифт. Асли суҳбат ҳам муборакбодии ин ду китоб буд ва дар канори он суолоти дигаре ҳам матраҳ шуданд.
- Аввалан шуморо барои китоби наватон муборакбод мекунам.
– Салому сипос, нашри китоб барои ман бузургтарин ҳадя аст. Ба ноширон ва пайвандони ашъор изҳори ташаккур мекунам.
– Дар адабиёти мо модарнома ҷойгоҳи хос дошту дорад ва кулли удабо дар бораи модар ҳаддиақал 2-3 шеър гуфтаанд. Модарномаҳои устоди равоншод Лоиқ истисноянд, чун ба сари худ як китобанд. Аммо падарномаро камтар ёд дорем. Албатта, ба сурати парешон шурӯъ аз устод Лоҳутӣ то шоирони дигари муосир ҳастанд ашъор барои падарон. Вале шумо падарро зиёд сурудед ва ба ҳадде, ки китоберо ҳам аз он мураттаб кардед. Аввалан мехостем аз ҷойгоҳи падар барои шумо суол кунем.
– Оре натанҳо дар адабиёти тоҷик, балки дар адабиёти дунё модар аз барҷастатарин образҳост. Аслан эҷодкор новобаста аз он, ки шоир аст, наққош аст, ё навозанда аст монанди ҳар одами соҳибдиле модарашро чун шахсияти муқаддас дар зиндагӣ дармеёбад. Дар лаҳзаҳои танҳоӣ ҳама руҷуъ ба модар мекунанд. Хоса дар лаҳзаҳои ғаму мотам ҳама ба зери паноҳи модар меравад ва аз ў дуову раҳнамоӣ металабад. Дар адабиёти мо тавре зикр кардед, модарномаи устод Лоиқ хеле мақоми барҷаста дорад. Хушбахтона, дар адабиёти муосири тоҷик модарномаҳо хеле зиёданд. Аз устод Турсунзода оғоз карда то Гулрухсору Гудназару Фарзона ва ҷавоншоирони шеъри имрӯз, ҳама рӯ ба сӯи муҳаббати модар овардаанд.
Дар адабиёти рус ашъори ба модар бахшидаи Сергей Есенин, ки бӯи гулу гиёҳҳои зодгоҳаш мекунад, хеле ҷолибу хонданист. Барои мо дар адабиёти форсӣ пеш аз ҳама осори ба модар бахшидаи Эраҷ Мирзо омӯзанда буд ва ҳаст:
Писар рав қадри модар дон, ки доим,
Кашад ранҷи писар бечора модар.
Зи ҷон маҳбубтар дораш, ки дорад,
Зи ҷон маҳбубтар бечора модар…
Ё он достони хеле баланд ва ҷовидонаи:
Дод маъшуқа ба ошиқ пайғом,
Ки кунад модари ту бо ман ҷанг…
ки воқеан аз шоҳкорҳои адабиёти ҷаҳон ба ҳисоб меравад. Барои ман он ашъоре, ки дар васфи модарам ва модарони олам сурудаам, хеле азизанд ва мақоми баланд доранд.
Падарномаҳо низ дар адабиёти тоҷик ва дар адабиёти олам зиёд ҳастанд. Падар ҳамеша дар назар як тамсил ва як ташбеҳи бузургворӣ, пойдорӣ ҷавонмардӣ, ватандорӣ ҳаст ва бо ин шукӯҳ дар адабиёт таҷассум шудааст. Як байти Хоҷа Ҳофиз ҳаст, ки ҷои сад достонро мегирад:
Падарам равзаи ризвон ба ду гандум бифрухт,
Ман чаро боғи ҷаҳонро ба ду ҷав нафрушам?
Ин ҳамосаи умумибашарист. Ҳамон ҳазрати Одам, ки дар осори бузургони мо падар ном гирифтааст. Образи падар дар симои пайғамбарон, ки дар ашъори гузаштагони мо зиёд тасвир ёфтааст, ҳамчун роҳбари қабилаҳо, сарвари ҷамъият ва роҳнамои башарият аст.
Падарам чупон буд,
Ки паи чӯпонӣ
Бе ягон мадрасае олим шуд,
Ман басо мадрасаҳоро гаштам,
Лек олим нашудам,
Ман пас аз мадраса чупон гаштам.
Падари ман муаллими адабиёт ва мусиқӣ буданд. Аз рӯзе, ки худамро дар роҳи шеъру мусиқӣ шинохтам, дасти устодиашонро бар сарам дидаам. Аввалин шеърҳоямро барои падарам хондаам ва раҳнамоии он касро ҳам дар зиндагӣ ва ҳам дар шеъру тарона ҳамеша эҳсос кардаам. Имрӯзҳо ҳам дасти дуову умеду раҳнамоияшон ҳамраҳу ҳамсафари мост.
Падарам барои ба олами шеър ворид шуданам андешаву эҳсоси меросӣ доданд
– Бештари шеърҳои шумо дар ин мавзӯъ бо тасвирҳо аз манзараҳои деҳотанд: кӯҳу дашту талу теппаву досу дараву хирману дигар. Гумонам овони кӯдакиву наврасӣ ҳеч зеҳнатонро тарк накардааст, ки ин тасвирҳо ба ин ҳад барҷаста офарида шудаанд.
– Беҳтарин осори мондагори олам, дар назари ман осори тарҷумаҳолист. Як нависанда ва як шоир он чизе, ки аз сараш мегузарад, сарнавишти худашро, таҷрибаҳои худаш, ашкҳои худаш, хандаҳои худаш, дардҳояш, умеду орзуҳояшро рӯи коғаз мебиёрад ва муҳите, ки зода шудаасту зиндагӣ кардааст барояш азизтарин аст. Ҳамаи азизони олам аз хонаводае, ки зиндагӣ кардаанд, табиате, ки онҷо будаанд, ҳатман навиштаанд ва ба некӣ ёд овардаанд.
Мо ба як рустое, ки таваллуд шудаем, бо обу хокаш, бо боғистону обшоронаш, бо табиати мардумонаш ҳамеша пайванд ҳастем, бо обу гилу бо ҷону дил.
– Ҳоло китобатонро дар даст надорам, вале баъзе аз ин шеърҳоро дар саҳифаи шумо дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук хондаам. Ҳисс мекунам боз ҳам васфи падар ва муҳите, ки ӯро иҳота кардааст, дар доираи шеър нағунҷидааст. Нияте надоред ин муҳаббатномаро дар қолаби як асари насрӣ ба ришта кашед? Повест ё румоне дар бораи ПАДАР.
– На. Ба фикрам, умр кӯтоҳӣ мекунад, ё шояд зӯри ман намерасад барои навиштани повесту роман. Ба ин маънӣ, ки дар шеър озодонаву самимона метавонам боз ҳам дар бораи муқаддасоти зиндагӣ чизе бигӯям, хоса дар бораи падару модар, ватан ва ишқ….
– Китоби қиблагоҳӣ “Айнии мо” номида шудааст. Ин китоби хотираҳост ва ё асари таҳқиқист? Ҳоҷибобо шарафи дидор бо устод доштаанд? Каме дар бораи муҳтавои ин китоб нақл кунед.
– Китоби “Айнии мо” китобест, ки ҳанӯз чоп нашуда, аз хурдӣ ман ба он муҳаббати зиёд доштам. Падарам аз рӯзгор ва осори Аллома Садриддин Айнӣ дар синфҳои болоӣ ба ҳамин тарз, аз рӯи ҳарфҳои алифбо байт офарида, дарсҳоро шавқовартар мегузарониданд. Яъне ин таҷрибаи омӯзанда ва дӯстдоштании як омӯзгори адабиёти ватан аст ва метавонад, як китоби дастурӣ барои муаллимони мактаби миёна бошад.
– Аз Толиб Карими журналист ва корманди бахши иқтисоду саноати радио то Озарахши шоир ва Шоири халқии Тоҷикистон фосилаи замонии зиёде гузашта. Ҳудудан чиҳил сол. Ин ду имрӯз дар кадом ҳол зиндагӣ доранд? Манзурам, ки аксари журналистони муваффақи мо, ки дар адабиёт низ муваффақ шуданд, аз журналистӣ то ҳадде канор рафтанд. Шумо чӣ?
– Бале, хеле рӯзгори зиёде гузаштааст, аз он даврае, ки мо донишгоҳро хатм кардем ва дар Душанбе, дар кумитаи Радио ва телевизион корро оғоз кардем ва дар якчанд рӯзномаю маҷаллаҳои пойтахт низ дарсҳои таҷрибавӣ гузаштем. Журналистика ба адабиёт хидмати зиёд кардааст. Қисмати зиёди шоирону нависандагони забардасти мо дар ягон маҷалла ё рӯзномаи ҷумҳуриявӣ кор ва фаъолият кардааанд.
Солҳое дар радиои Тоҷикистон кор кардем ва зиёда аз даҳ сол дар телевизиони Суғд, дар ин миён чор-панҷ сол дар Иттиҳодияи эҷодии “Союзтеатр” низ. Ҳоло дар маҷаллаи “Паёми Суғд” фаъолият дорам, бо шоирону адибони шинохтаи Тоҷикистон, ки дар кӯчаи рӯзноманигорӣ низ сайр доранд.
– Ёд доред аввалин шеъре, ки гуфтед? Имрӯз ба шеъри аввали худ чӣ гуна менигаред?
– Ман дар ин бора зиёд гуфтаам, Шеъри аввалинам “Борон” ном дошт. Хеле содда буд. Панҷ сол доштам ва ба падарам омада гуфтам, ки ман шеър навиштам. Падарам гуфтанд, ки бихон, дар ҳоле, ки ҳанӯз “Р” ро “Л” талаффуз мекардам, хондам:
Имрӯзи дароз борон меборад,
Заминҳо тар мешавад.
Падарам як табассум карданду гуфтанд, ки хеле хуб гуфтаӣ, аммо шоирӣ омӯзиши зиёд талаб мекунад ва он дуои аввалинашон буд. Падарам барои ба олами шеър ворид шудани ман, андешаву эҳсоси меросӣ доданд ва роҳҳои омӯхтану азёд кардани шеърро низ ба ман гуфтаанд. Ҳар саҳар пеш аз он, ки молҳоро то назди чӯпон мебурдам, як шеърро навишта медоданд, хонда – хонда мерафтам, пас мегаштам ва азёд мегуфтам, баъд субҳона мехурдем. Дар синфи якум аллакай хеле шеъри зиёд медонистам. Падарам дар панҷсолагӣ ба ман аз чӯби тут танбуре сохта доданд, ки бо лаҳни тифлӣ суруд бихонам. Монанди бародаронам Ҳафизмурод (шодравон) ва Парвез (падари овозхони маҳбуби ҷавонон Фараҳманд Каримов).
Бо ҳамон шеъри содаи “борон” падарам барои он ки дили маро гарм кунанд, гуфтанд, ки шоири хуб мешавӣ. Аммо баъдҳо андеша кардам, ки он ҳарфҳои бевазну қофия, ки борон ном дошт, худаш шеър буд, шеъре тар ва боронӣ, ширин ва пур аз орзуҳои кудакӣ.
– Дар суҳбате аз аввалин шеъратон ва муаррифии он шеър аз ҷониби устод Гулназар ба устод Лоиқ ҳарф задед. Тасаввур кунед, ки ҷавоншоире ҳоло ҳамин ҳолатро ба каси дигар аз ҳаёти худ нақл мекунад. Яъне, арзёбии шеъраш аз ҷониби Озарахшу Фарзона. Суолам аз нақди басо мухтасари шеъри имрӯзи ҷавонон аз забони шумост. Киҳоро аз насли ҷавон дорем?
– Ростӣ, номбар карданро дӯст надорам. Аксарият аз паси ин чиз мераванд ва баҳсҳо ҳам мекунанд, ки номи ман аз паси номи фалонӣ омадааст. Ҳамеша мунаққид ва баҳодиҳандаи осори шоирон вақт аст. Гумон мекунам, ки оянда вақт нишон медиҳад, ки ҷавонони мо ба адабиёт чӣ пайғоме овардаанд, зеро ҷавонони ҳушманду ҳунарманди зиёде дорем, ки умедро дар дили мо зинда медоранд.
– Баъди реҳлати устод Лоиқ Лоиқномаҳои зиёде нашр шуданд. Вақте онҳоро мутолиа мекунем, эҳсосе дар зеҳнҳо ҳосил мешавад, ки саҳфаҳои ҳаёти устод боз ҳам ногуфта мондаанд. Шумо ҳам навиштаеду бону Фарзона ҳам навиштаанду мо хондаем. Вале ҳамоно фикр мекунем ногуфтаҳо беш аз гуфтаҳоянд. Аз он ногуфтаҳо чизе бигӯед.
– Оре суханҳои нагуфта хеле зиёданд. Умед дорам фурсати муносибе мерасад. Барои навиштани як “Лоиқнома”.
– Бо истифода аз наздикии шумо бо устоди Лоиқ як чиро, ки ҳеч касе рушантар нагуфт, мехоҳам бипурсам. Устод байти “Дар рӯи ҷаҳон намонд маъман, Эй гӯр дуруд бодат аз ман”-ро ба санги мазорашон васият карда буданд. Ва инро ҳам шумо ва ҳам дигарон хотиррасон кардаанд. Агар хотира фиребам накунад, дар аввал байт дар санги мазорашон навишта шуда буд. Аммо баъдан онро дигар карданд. Кори кӣ буду чаро?
– Устод “ ин байтро ба писарам Ромиш фармудам, ки дар компутараш сабт кунад” гуфта буданд. Ин саволи Шуморо ман аз писари меросдори устод Лоиқ ҷавоб хостам, гуфт, ки ин охиринаш аст. Чанд байти дигаре ҳам буд, ки падар барои санги гӯрам гуфта буданд. Комиссияи маросими дафн байти интихобии худро пешниҳод кард.
Ду шоир бо ду дафтар, дар як минбар ва дар ду ҷода, дар як сангар
– Дар як оила ду Шоири халқӣ. Ин шараф то кунун ба касе даст надодааст. Ду Шоири халқии як хонадон чӣ рӯзу рӯзгоре доранд?
– Ду Шоири Халқии Тоҷикистон монанди ду шаҳрванди оддии Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд. Аз паи обу дона, аз паи каму беши рӯзгор, аз паи ҳаводиси зиндагӣ, аммо даст ба дасти ҳамдигар ва бо маслиҳат. Чи хеле ки дар олами эҷод “ақлҳоро ақлҳо ёрӣ диҳанд!, мегӯяд Мавлавии бузург. Аммо дар ҷодаи эҷод ду шоир бо ду дафтар, дар як минбар ва дар ду ҷода, дар як сангар кору пайкор доранд.
– Боре шоир Хайрандеш гуфт, ки агар дар Тоҷикистон ҳақи муаллифӣ риоя мешуд, ман шоири миллиардер мешудам. Сухан аз он буд, ки дар шабакаҳои телевизионӣ вақте тарона пахш мешавад, аз ҳофиз ном бурда мешавад, вале аз муаллифи шеър ёд намекунанд. Гумонам Хайрандеш калимаи миллиардерро ба ду маъно гуфт: ба маънои асл, ки шеърро мегиранду ҳақашро намепардозанд ва он ки сурудро мехонанду муаллифашро пинҳон медоранд. Шумо, ки ҳам шеър менависеду ҳам суруд мехонед, ин мушкилро мебинед?
– Хайрандеш шоири нағз аст ва шеърҳояш оҳанги хуб доранд, барои ҳамин хонандаи зиёд дорад. Ростӣ, агар ҳақгузории даврони Шӯравӣ мебуд, хеле бой мешудем. Зеро он даврҳо агар ягон шеъри шоирро сароянда мехонду ба Радио ё телевизион пахш мешуд, ҳатман ҳаққи қалами шоирро мефиристоданд. Ё аз вазорати фарҳанг ҳаққи қалами муаллиф ҷудо карда мешуд. Дар айёми мо овозхонҳо ҳам зиёданд ва шоирони таронанавис низ.
Ман бо шукронаву сипосҳо мегӯям, ки шояд яке аз шоироне ҳастам, ки кам ҳам бошад, бо ҳаққи қалам зиндагӣ кардаам. Ҳақи қалам пули хеле бақадр ва ширин аст.
– Дар суҳбате ёд кардед, ки устод Лоиқ аз ҳақи қаламашон дар чопхонаҳои Москав ситоиш карда буданд. Шоирону нависандагони мо ҳақи қалам мегиранд? Оё шоир ё нависанда ва умуман фарди эҷодкор дар ҷомеаи имрӯзи мо метавонад бо ҳақи қалам рӯзгорашро чархонад?
– Дар даврони Шӯравӣ агар дар нашриёт як китоби шоир нашр мешуд, ҳаққи қаламаш пули хонаву манзил мешуд, ё мошин. Мутаассифона, баъди пош хурдани Иттиҳоди Шӯравӣ ин чиз барҳам хӯрд ва баъди Истиқлол андак – андак барқарор мешавад ва кам ҳам бошад, нашриётҳо баъзан ҳаққи қалам ҳам медиҳанд. Ду китоби маро нашриёти “Адиб” чоп карда ва як китоби дигарро Ҳукумати вилояти Суғд ба нашр расонид, боқимонда чанд китоби ашъорро ҳаводорони шеър ва тоҷирон нашр кардаанд.
Китоб аз азизтарин офаридаи инсонҳост, ки аввалинаш аз осмон омадааст
– Саҳифаи иҷтимоӣ, аз ҷумла Фейсбук ба як минбари таблиғи осор низ табдил шуда ва мебинам, ки шумо низ минбарро доред, саҳифаи “Озарахш ва Фарзона” ҳам дар фазои маҷозӣ гардон аст. Ҳисс мекунед, ки батадриҷ таваҷҷуҳи мардум ба шабакаҳо рафтаву китоб ҷой холӣ мекунад? Дар умум мехостам назаратонро дар бораи ин гуна минбарҳо донам.
– Шабакаҳои интернетӣ ва пайдо шудани телефонҳои мобилӣ, муносибату муоширати мардум ба илму техникаи нав ин нишони пешравии зиндагӣ аст. Масалан, як нафар метавонад дар як лаҳза рӯи дасташ китобхонаи бузурги оламро дошта бошад. Хоҳ бо хати форсӣ, хоҳ сириллик ё бо забону ҳарфҳои дигар… Вақте як шоир як шеъри худро дар шабакаҳои иҷтимоӣ нашр мекунад, онро то ду миллион одам метавонад бихонад ва чанд нафар андешаҳои худро низ онҷо менависад. Ин барои эҷодкорон хеле хуб аст. Аммо китоб ҷояш дигар аст. Китоб аз азизтарин ва бузургтарин офаридаи инсонҳост, ки аввалинаш аз осмон омадааст. Барои ҳамин китоб дар ҷойгоҳи худаш меистад ва шабакаҳо низ хонандаи худашро хоҳад дошт.
– Аз сӯи дигар шабакаҳои иҷтимоӣ роҳи вуруди шеъри муосири моро ба олами форсзабонон ва шеъри онҳоро ба мо осонтар мекунанд. Ҳатто ёдам ҳаст, ки ахиран чанд маҳфили онлайн ҳам доир шуда буданд. Ин гуна ҳамоишҳои ғайриҳузурӣ то куҷо ба омӯзишу таҳлилҳо мусоидат карда метавонанд?
– Оре. Дар бораи суҳбатҳои онлайнии шоирони форсизабони дунё назари хеле хуб дорам ва хеле мувофиқам, ки аз як гӯшаи дунё истода ба маҳфили худ шоирону ҷавонони эҷодкори оламро бо суҳбатҳои онлайнӣ ҷалб мекунанд. беҳтарин намунааш “Найистон” – и шоири ҳамзабони мо Ҳило Сиддиқист.
– Ростӣ, ёд надорам, ки маҳфили муштараки шеъри Озарахшу Фарзона дар Душанбе доир шуда бошад, ҳаддиақал дар ин чанд соли охир? Агар доир шудаву ёдам нест, пас заъфи хотираам аст. Агар доир нашуда, пас кай метавонад доир шавад?
– Душанбе шаҳри маҳфилҳои шеър аст. Аз ҷавонӣ мо маҳфилравакону дилдодагони шеъру таронаҳо будем. Имрӯз ҳам Душанбе шаҳри ҷавонони шуридаву ошиқи шеър аст. Ростӣ, дили кас гум мезанад, ки ҳамсуҳбат бо аҳли фарҳанг бошад. Аммо бо фармудаи Хоҷа Ҳофиз :
Чун шеъри тар ангезад, хотир, ки ҳазин бошад,
Як нукта аз ин маънӣ гуфтему ҳамин бошад.
Худованд ин дарду ранҷҳоро аз байн бардорад ва дар рӯзҳои нағзу офтобиву наврузӣ мардум даври ҳам нишинанду шеър хонанду тарона гӯш кунанд ва мо ҳам ба дидорашон расем.
– Албоми таронаҳоятон мунташир шудаанд?
– Ду албоми таронаҳои худамро дар даврони ҷавонӣ ва баъдтар сохта будам, ки фикр мекунам рӯзе ба онҳо баргардам ва бозхонӣ кунам ва як албом гулчин намоям, тавре, ки Фурӯғи Фаррухзод гуфта: Танҳо садост, ки мемонад.
- Аз фарзандони кадоме роҳи шеър мепаймоянд ё роҳи суруду тарона?
– Мо худамон шеъру оҳангро аз волидайн мерос гирифтаем ва бовар дорам, ки дар хуни фарзандони мо, наберагони мо ва ояндаҳои мо муҳаббат ба шеъру мусиқиву ин олами зебоӣ ҷараён хоҳад дошт. Аз байни онҳо ҳатман нафаре хоҳад омад, ки бо диди тоза шеъри тоза ва оҳанги наве хоҳад суруд.
– Имрӯз таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба Афғонистон аст. Фоҷеаи як миллат боиси нигаронии аҳли Сайёра шудааст. Мо низ шадидан нигаронем ва ҳатто Президентамон ошкоро мавзеъгирӣ карданд. Бонги изтиробест ба оғози як наслкушӣ дар Афғонистон. Ва аҳли сухану фараҳнги ин кишвар бештар ҳоли табоҳ доранд. Аллакай чанд тан аз ҳунармандон қатл шуданд. Иртиботе бо ҳампешагони афғонистониатон доред?
– Солҳои донишҷӯӣ, солҳое, ки дар Афғонистон Шӯравӣ буд, ҳамроҳи дастаи ҳунарии “Навруз” ба Афғонистон сафар кардаам. Он вақт суруд мехондам. Дар Кобул ва дар вилояти Бадахшони Афғонистон будам ва дидам, ки инқадар мардуми фарҳангдӯст, мардуме ки бо ҳамаи сахтиҳои зиндагиашон боз ҳам фарҳанг ва урфу одати қадимаи худро нигаҳ доштанд. Махсусан тоҷикони Афғонистон.
Дар Панҷшер ҳам соли 2007 будем. Ҳамроҳи устоди равоншод Гулназар ва шоира Меҳринисо рафта будем, бузургдошти Аҳмадшоҳи Масъуд буд ва дар маҳфилҳои ёдбуд ширкат кардем. Ман аз ин сафар як дафтари шеър овардам бо номи “Чархболи офтоб”, ки дар китоби ҳамномаш нашр шудааст. Ҳамаи Ашку хандаву умеду армонҳои мардуми Афғонистон аз нигоҳи ман дар ҳамон силсилаи ашъор омадааст. Имрӯз, ки Афғонистон дар вазияти хеле ноором қарор гирифтааст. Ҳанӯз онҷо садои туфангу тир шунида мешавад. Дилам хун аст, ростӣ мисли ҳамаи мардуми олам. Зеро мо ҳама дар як киштием, як нафар дар киштӣ бемор шавад, ҳамаи аҳли киштӣ бемор мешавад. Хоса ин мардуми Афғонистон, ки посдори адабиёту фарҳанги чандинҳазорсолаи мо ҳастанд, умед дорем, ки ба як мувофиқа меоянд ва ба Афғонистон ҳам сулҳ меояд.
Ба ҳамаи шоирону ҳунармандони Афғонистон, ки аз дуру наздик садо мекунанд, ҳамдард ҳастем ва некбин.
– Бештар мехостам бипурсам, вале ба суолоти зиёдам дар суҳбатҳои пешин бо нашрияҳо посух додаеду нахостам такрор кунам. Дигар барои ҷамъбасти суҳбат ҳар чизе мехостед гуфтану ман напурсидам, лутф фармоед.
– Ташаккур. Зиндагӣ як дафтари саволнома аст, ки аввал дораду охир не. Гуфтугӯро ба дидори дигар бигузорем, то хонанда хаста нашавад. Вагарна бисёр мехостам аз сафаре, ки ҳамроҳи устод Бозор Собир ба зодгоҳи шумо Басманда доштем, ёдовар шавем. Э воҳ.. мисли киное бигзашт…
Ёд бод он рӯзгорон. Рӯҳи устод шод.
Ва Худо нигаҳбони шумо бод!
– Ёди он сафар барои ман ҳам азиз аст. На танҳо ба зодгоҳи ман балки Зарафшону Самарқанду Истаравшану, Масчову Конибодом рафтаву базми шеъру суруд доштем, ки дар суҳбати оянда аз он кӯлвор ёдҳоеро берун хоҳем овард.
Худо ёру ёвари шумо бод.
Суҳбати Бобоҷон Шафеъ.