Рушди ҷомеи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон дар даврони истиқлол

Истиқлоли сиёсии давлати тозабунёди Тоҷикистон, ки инак беш аз 33 сол инҷониб зери парчами озодӣ ва мустақилият бо такя ба анъанаҳои миллии таърихии хеш ба сӯи ояндаи шукуфон дилпурона қадам мезанад, як миқдор масъалаҳои халталаберо низ ба миён овард. Ин масъалаҳо хусусияти бунёдӣ дошта, бидуни ҳалли дурусти онҳо ташаккули солим ва такомули баъдии низоми давлатдории миллии мо ғайриимкон хоҳад буд.

Масъалаи баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ва ба ҳамин восита ташаккул ва такомули фарҳанги солими сиёсӣ дар саросари кишвар аз ҷумлаи ҳамин гуна масъалаҳои мубрам ва ҳалталаби рӯз аст. Ба ибораи Пешвои миллат, “дар раванди бунёди ҷомеаи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон нақши калидӣ дорад”.

Аз назари мо, дар ин раванд масъалаҳои марбут ба сиёсати кадрҳо ҷойгоҳ ва аҳамияти махсус дорад. Зеро маҳз дар асари сиёсати давлатии муваффақона ва босамар, ки бевосита ба муассарияти идоракунии сиёсии ҳокимият низ таъсиргузор аст, фазои солими орӣ аз фасод ва дараҷаи баланди бовари мардум ба давлат ва сохторҳои давлатӣ, аз як тараф, ва аз тарафи дигар, умеду орзу ва итминони тӯдаҳои васеи мардум ба ояндаи неки кишвар таъмин карда мешавад. Ин масъалаи одӣ нест, балки усулӣ ва дорои аҳамияти стратегӣ ҳам мебошад, ки ба таъмини амният ва суботи бардавоми сиёсӣ робитаи ногусастанӣ дорад, чун омили мазкур эътимоди дутарафаи байни ҳокимият ва шаҳрвандонро тақвият мебахшад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳамин муносибат дуруст қайд мекунад, “… мо яке аз самтҳои нозуки рушди чомеаи тозаистиқлолро ба дуруст муайян намудани сиёсати кадрӣ маҳбус донистем. Сиёсати кадрӣ ва ё бо ибораи дигар дуруст пайдо намудани нерӯи ақлонии лозима ва ба таври зарурию самаранок истифода намудани он вазифа ва мақсади аввалиндараҷаи ҳар як давлат аст. Аз мутахассисон бармеояд, ки рӯи кор омадани кадрҳоро набояд интизор шуд, балки онҳоро бояд тарбият кард ва аз қишрҳои гуногуни ҷомеа пайдо намуд”.

Дар беҳтар амалӣ сохтани сиёсати кадрҳо такя ба илм ва дастовардҳои бунёдии техналогияҳои замони муосир ҳамеша унсури муҳими муайянкунанда ва пешбаранда будааст. Кадрҳои мусаллаҳ бо донишҳои ҳозиразамон ва ҷаҳонбиниву андешаҳои густурда гарави татбиқи муваффақона ва пурсамари лоиҳаву барномаҳои тақдирсози кишвар қарор гирифта, робитаи пайваста ва ногусастанӣ бо онҳо таъмин карда шавад.

Аз назари мо, мавҷудияти захираҳои фаровони табиӣ, мавқеи муҳими ҷуғрофиву геополитикӣ, инфросохторҳои пешрафтаи муҷаҳҳаз бо таҷҳизот ва технологияҳои ҷадид воқеан ҳам дар раванди ташаккул ва такомули рушди устувори кишвар ва боло бурдани сатҳи рифои мардум дорои мақом ва аҳамияти махсусанд. Аммо муҳимтарин аз ҳама доштани шаҳрвандони соҳибмаърифат ва фаъоли ҷомеа метавонанд кишварро дигаргун созанд, ояндаи дурахшони онро таъмин намоянд. Танҳо шаҳрвандони соҳибмаълумот ва ҳавасманд ба фардои шукуфони кишвар гарави суботи сиёсӣ ва рушди устувор буда метавонанд. Бисёр муҳим аст, ки дар ин раванд шаҳрвандон ба мақомоти давлатӣ эътимод ва бовар дошта бошанд. Бидуни чунин эътимоди тарафайн пешгирӣ аз ҳама гуна зуҳурот ва падидаҳои номатлуби иҷтимоӣ дар ҷомеа ғайриимкон хоҳад буд.

Таъмини чунин эътимод ва ҳамдигарфаҳмӣ вазифаи ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандист. Аз ин рӯ, давлат бояд ба доштани чунин як ҷомеаи шаҳрвандии солим ва ниҳодҳои мухталифи фаъоли он ҳавасманд бошад. Дар асл яке аз императивҳои замони муосир дар раванди ҷаҳонишавӣ ин аст, ки инкишоф ба идоракунии пурсамар, ки бояд ҳатман натиҷабахш ва демократӣ бошад, танҳо дар сурати мавҷуд будани ҷомеаи шаҳрвандӣ сурат гирифта метавонад. Зеро мавҷудияти воқеии он амалӣ гаштани умдатарин усулҳои демократияро, аз қабили шаффофият ҳисобдеҳ будан ва масъулияти иҷтимоӣ кафолат медиҳад. Ин, навбати худ, ба боло рафтани сатҳи боварии мардум ба давлат ва сохторҳои давлатӣ, аз як тараф, ва таҳкими бештари раванди бунёди давлатдории миллӣ, аз тарафи дигар, мусоидат менамояд. Пас, давлат воқеан ҳам бояд алоқаманди ташаккул ва таҳкими ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ниҳодҳои он бошад, чун давлат дигар наметавонад ва набояд ба танҳоӣ чунин идоракуниро анҷом диҳад, зеро мафҳум ва амалияи такя ба заминаҳои васеи иҷтимоии ҷомеа ва дастгирии шаҳрвандон аҳамияти махсус касб кардааст.

Ҳанӯз дар соли 2006 ба муносибати даҳсолагии ба имзо расидани Аҳдномаи ризоияти ҷомеаи Тоҷикистон ва таъсиси Шӯрои ҷамъиятӣ, ки воқеан дар таҳкими ваҳдати миллии тоҷикон мавқеи сазоворро ишғол намуд, Пешвои миллат ба таъкид иброз дошт, ки “мо аз ибтидо роҳи бунёди давлати озоди демократиро ихтиёр кардем. Бо ҳамин раванд мо давлатамонро пеш бурда, онро таҳким мебахшем”.“ Бояд зикр намуд, ки мавзуи демократия барои миллати тоҷик мавзӯи нав нест. Масъалаи ҷорӣ намудани демократия ва ҳуқуқи башар, бахасус мавзӯъҳои адлу инсоф, баробарҳуқуқии афроди ҷомеа, идораи одилонаи корҳои ҷамъиятӣ унсурҳои демократия мебошанд, ки ҳанӯз аз эъломияи Куруши Кабир ибтидо гирифта, баъдан дар асарҳои муттафаккирони халқи тоҷик Абуҳанифа, Абӯнасри Фаробӣ, Абӯалӣ Ибни Сино, Низомулмулки Тӯсӣ, Насриддини Тӯсӣ, Аҳмади Дониш возеҳу равшан баён шуда буданд”, хотирнишон намуд Пешои миллат…

Идоракунии пурсамар, албаттта, ба шоҳсутунҳои асосии давлатдории солим, аз ҷумла мавҷуд будани иродаи неки сиёсӣ, стратегияи мушаххаси инкишоф ва сиёсати дурусти кадрҳо асос меёбад. Мавҷудияти ин рукнҳои муҳим ба раванди бунёд ва инкишофи давлатдори миллӣ мусоидат менамояд. Аммо гарав ва кафолати инкишофи устувор ва суботи давлат маҳз дараҷаи фаъолнокӣ ва сифати ҷомеаи шаҳрвандӣ аст. Ҷомеаи шаҳрвандии баркамол гарави пешгирӣ аз ҳамагуна низоъҳои номатлуб ҳам мебошад. Сиҳатӣ ва камолоти ҷомеаи шаҳрвандӣ аз дараҷаи фарҳанги умумии шаҳрвандон, маърифати ҳуқуқӣ ва муносибатҳои иқтисодии пешрафта вобаста аст. Ҷомеа шаҳрвандӣ аз давлати пуриқтидор ва пешрафта бештар фоида мебинад, нисбат ба давлати заиф. Қудрат ва иқтидори давлат ва давлатдории солим дар ин қарина ба маънои асос ёфтани он ба усулҳои аслии мардумсолорӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, волоияти қонун ва риояи ҳуқуқҳо ва арзишҳои умумиинсонӣ (меъёрҳои байналмилалӣ) такя намояд.

Хулоса, идоракунии пурсамар ва раванди давлатдории солим бе иштироки фаъоли ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ имконнопазир аст. Маҳз ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ метавонанд барномаву лоиҳаҳои тақдирсози роҳбарияти кишварро беҳтар амалӣ созанд, иштироки оммаи васеи мардумро дар равандҳои таҳия ва қабули чунин барномаҳо таъмин намоянд, сатҳи боварии шаҳрвандонро ба давлат ва Ҳукумат боло бардоранд, назорати ҷамъиятӣ ва маниторинги мутадовими иҷрои босамари нақшаҳои иҷтимоан муҳимми давлатиро ба роҳ монанд, гуфтугӯ ва муколамаи бардавомро пеш баранд, сатҳи касод ва фасоди ҷомеаро поён оваранд, низоъҳои номатлубро дар ҷомеа пешгирӣ ва дар асари таъмини суботу ризоияти умумимиллӣ ба рушду такомули устувор ва шукуфоии бештари миллат мусоидат намоянд. Чунин бархӯрд ва шеваи кор, аз тарафи дигар, ба раванди бунёди давлатдории миллӣ такони ҷиддӣ дода, пояҳои давлат ва давлатдориро мустаҳкамтар ва устувортар месозад, якпорчагӣ ва эътимоди боровари байни давлат ва ҷомеаро таъмин менамояд.

Шамсиддин Каримов,

доктори илмҳои сиёсӣ, сарходими

илмии шуъбаи ИМА ва Канадаи

Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи

миллии илмҳои Тоҷикистон

 Аз китоби “Истиқлол – омили рушди устувор”, Душанбе, 2024.

Таҳияи Зебонисо Давлатова,

мутахассиси пешбари Медиатекаи

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон.