Таҳқиқи масоили мубрами соҳаи китобдорӣ дар пажӯҳишҳои илмии Ҷелмат Шерматзода (ба ифтихори 70-солагии китобхонашиноси маъруфи тоҷик)

Агар умр вафо мекард устод Ҷелмат Шерматзода 9 августи соли ҷорӣ ба синни мубораки 70 мерасиданд. Мавсуф соли 1976 Донишкадаи давлатии санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзодаро (ҳоло Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи М. Турсунзода) бо дипломи аъло хатм намуда, дар кафедраи китобхонашиносии Донишкадаи мазкур ба ҳайси омўзгор ба кор шуруъ менамояд. Дар ибтидо бо истифода аз дастовардҳои илмии соҳа сатҳи дониши касбии хешро такмил дода, бештар дар таҳияи матни лексияҳо, машғулиятҳои амалию лаборатории фанҳои таълимӣ саҳм мегузорад. Ба зиммаи ў таълими фанҳои асосии тахассусии «Кор бо хонандагон» ва «Роҳбарии хониши хонандагон дар китобхона» вогузор карда шуданд. Минбаъд ў дар бунёду бо маводи зарурӣ таъмин намудани фанҳои нави таълимӣ  ва тадриси онҳо саҳми муносиб гузошт. Аз ҷумла, фанҳои «Кор бо хонандагон», «Роҳнамунии хониши муроҷиёни гуногунмиллат дар китобхона», «Услуби тарбияи ҳуқуқӣ дар китобхона»-ро бо барномаҳо ва маводи дигари таълимӣ таъмин намуд. Барномаи фанни «Кор бо хонандагон»-ро аз забони русӣ ба тоҷикӣ тарҷума кард.

Солҳои 1978-1979 дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳи Иттиҳоди Шуравӣ даъват шуда, пас аз анҷоми хизмати ҳарбӣ фаъолияти худро ба ҳайси Директори маҷмуи китобхонаҳои марказонидашудаи ноҳияи Айнӣ идома медиҳад. Бо ташаббуси ў нақшаи ҷорӣ ва дурнамои фаъолияти китобхона тарҳрезӣ шуданд. Тамоми маводи коргузорӣ ба забони тоҷикӣ таҳия гашта, низоми хадамоти китобдорӣ дар китобхонаи марказӣ ва филиалҳои он сифатан беҳтар шуд. Ў бо истифода аз имконоти мавҷуда, дониши назариявӣ ва таҷрибаи омўзгории худро дар амалияи кори китобхонаҳо санҷид. Бо ҳамин восита ў ба вазъи кори китобхонаҳои деҳот, пуррагию камбудии захираи китобӣ, раванди ташрифи хонандагон ба китобхона, гуногунии рағбатҳои хонандагон, сатҳи дониши касбии китобдорон, заминаи моддию техникии китобхонаҳо ва мушкилоти мавҷудаи онҳо аз наздик ошно гардид. Бо ибораи дигар Ҷелмат Шерматзода ба ҳайси роҳбар ва муҳаққиқи ҷавон вазъи китобхонаҳои ноҳия, бахусус деҳотро мавриди омўзиш қарор дод ва шояд ҳамин омўзиш роҳи минбаъдаи фаъолияти илмии ўро муайян ва барои интихоби мавзўи рисолаи номзадии эшон таҳкурсӣ гузошт.

Соли 1980 устод Ҷелмат Шерматзода фаъолияти худро дар кафедраи китобхонашиносии Донишкадаи давлатии санъати ба номи Мирзо Турсунзода идома медиҳад. Дар ин давра ў кўшиш ба харҷ медиҳад, ки дар радифи тайёрии ҳамаҷониба ба дарсҳои лексионию машғулияҳои амалӣ, ҳар чи бештар фаъолияти илмиашро ҷоннок намояд ва барои дохил шудан ба аспирантура ҷиддитар омода бошад. Ў масоили назарӣ ва амалии кори китобхонаҳоро дақиқ омўхта, тавассути мақолаҳояш оид ба тайёрнамоии кадрҳои дорои маълумоти олӣ барои китобхонаҳои            деҳот ва бо кор таъмин намудани онҳо таваҷҷўҳи олимону мутахассисонро ба ин масъалаҳои муҳими соҳа ҷалб менамояд.

Соли 1982 устод Ҷелмат Шерматзода ба шуъбаи рўзонаи аспирантураи Донишкадаи давлатии маданияти Москва дохил мешавад. Таҳсил дар ин Боргоҳи илму ҳунар ба ў имконият дод, ки дар муддати начандон тўлонӣ нақшаҳои илмии хешро амалӣ созад.

Муайянсозӣ ва собит намудани имкониятҳои педагогӣ, шароитҳои мукаммалгардонии кори китобхонаҳои деҳот оид ба тарбияи ҳуқуқии ҷавонон мабҳаси асосии фаъолиятии илмии ўро ташкил дод. Таҳқиқи чунин масъалаҳои печида ва доманадор олими ҷавонро водор сохтанд, ки сараввал, махсусияти фаъолияти китобхонаро дар системи тарбияи ҳуқуқӣ чун зернизом муайяну мушаххас намояд. Барои расидан ба ин ҳадаф ў худвижагии иштироки ҳар як ҷузъви ин системро дар тарбияи ҳуқуқии чавонон: зоти тарбия (китобхона); мабҳаси тарбия (муроҷиён – хонандагон); васоити тарбия (сухани чопӣ ва шифоҳӣ); ҳадафи тарбия (тарбияи маданияти иттилоотии ҳуқуқӣ)  мавриди омўзиш қарор дод.

Муҳаққиқ афкори мухталифи олимони риштаҳои гуногуни илмро марбут ба ҳадафи тарбияи ҳуқуқӣ бо ҳусни зеҳн ва мулоҳиза таҳлил намуда, мафҳуми ҳадафи тарбияи ҳуқуқиро дар шакли мукаммал чунин тафсир кардааст: «Тарбияи ҳуқуқӣ таъсиррасонии муташаккил, мутассил ва боҳадаф ба шуури одамон буда, барои ташаккули ҳисси эҳтиром ба қонун, боварӣ ба одилона ва ногузир будани он, азхудкунӣ, фаъол будан дар эҷоду истифодаи қонунҳо мусоидат менамояд».

Барои ба ҳадаф расидан устод бо истифода аз маводи зиёди чопӣ ва натиҷаи таҳқиқотҳо нақшу мақом, ҳадафу вазоиф ва хусусиятҳои хоси кори китобхонаро дар тарбияи ҳуқуқӣ возеҳу равшан асоснок намуда, бартарии фаъолияти китобхонаро чун зоти тарбияи ҳуқуқӣ нисбат ба дигар системи воситаҳои тарбиявӣ шарҳу эзоҳ додааст. Ба ақидаи устод ҷанбаи такянамоӣ ба ахлоқу одоб, истифодаи амалии қонунҳо дар фаъолияти китобхона вобаста ба тарбияи маданияти ҳуқуқӣ бартарӣ дорад. Чиҳати дигари фарқкунандаи фаъолияти китобхонаҳо дар он аст, ки ташриф ба он ихтиёрӣ буда, фондаш дастраси умум мебошад. Аз ин рў,  дар раванди тарбияи ҳуқуқӣ китобхона аз услуби маҷбуркунӣ пурра даст кашида, ба услуби боваркунонию эътимодбахшӣ такя менамояд. Дар муқоиса бо васоити иттилооти умум афзалияти китобхона боз дар он аст, ки баробари истифодаи чорабиниҳои оммавӣ имкони хуби кори инфиродиро доро буда, дар раванди мураккаби роҳнамунии хониш фаъолона ширкат меварзад.

Яке аз самтҳои асосии фаъолияти китобхона роҳбарии хониш мебошад. Самаранокии роҳбарии хониш, қабл аз ҳама, аз амиқу дақиқ донистани рағбатҳои хонандагон вобаста аст. Муайян намудани майлу рағбати хонандагон таҳқиқи вазъи таъмини китобхонаҳо ба адабиёти ҳуқуқӣ, омилҳои объективию субъективии таъсиррасонӣ ба ҳадаф ва сабаби хониши чунин адабиёт, омўзиши муносибати хонандагон нисбат ба мазмуну мундариҷаи чарабиниҳои китобхона доир ба тарбияи ҳуқуқии ҷавононро тақозо намуд.

Барои ҳаллу фасли масоили мазкур Ҷелмат Шерматзода дар баробари омўзиши адабиёти назарӣ ташкилу баргузории таҳқиқоти сотсиологиро зарур дониста, солҳои 1982-1985 роҷеъ ба хониши адабиёти ҳуқуқӣ дар китобхонаҳои деҳоти Тоҷикистон таҳқиқот доир намуд. Тавассути пурсишномаҳо ва дигар услубҳои таҳқиқотӣ фикру мулоҳизоти 1873 хонанда ва 320 китобдорро мавриди таҳлил қарор дод. Таҳқиқоти мазкур имкон дод, ки шароитҳои асосии таъсиррасонӣ ба фаъолияти мунтазами китобхонаҳои деҳот дар тарбияи ҳуқуқии ҷавонон бо дарназардошти гуногунии майлу рағбат ва эҳтиёҷоти хонандагон ба адабиёти ҳуқуқӣ, вазъи таъмини китобхонаҳои деҳот ба адабиёти ҳуқуқӣ, сатҳи дониши тахассусии китобдорон дар ин самт, мазмуну мундариҷаи чорабиниҳои китобхонаҳо, худвижагии гурўҳҳои алоҳидаи истифодабарандагони адабиёти ҳуқуқӣ, мақсаду вазифаҳои марказҳои илмӣ-методӣ, ҳамкории китобхонаҳо ба институтҳои соҳаи ҳуқуқ муайян ва асоснок карда шаванд.

Фишурдаи натиҷаи таҳқиқот дар таълифотҳои муҳаққиқ ба табъ расиданд ва имконият доданд, ки ў рисолаи номзадиро доир ба мавзўи «Китобхонаи деҳот чун субъекти тарбияи ҳуқуқии ҷавонон» дифоъ намуда, ба дарёфти дараҷаи номзади илмҳои педагогӣ мушарраф гардад.

Бори нахуст аз дидгоҳи илмӣ баррасӣ шудани шароитҳои иловагии иҷтимоӣ-психологӣ ва ташкилӣ-методии такмили фаъолияти китобхонаҳо дар тарбияи ҳуқуқӣ, муайян кардани омилҳои иҷтимоӣ-демографӣ ва инфиродӣ-психологии ташаккули рағбатҳои хониши  адабиёти ҳуқуқӣ ва тибқи нишондиҳандаҳои маданияти иттиллотӣ ба гурўҳҳои асосӣ ҷудо намудани хонандагон – навоварии таҳқиқот ҳисоб меёбанд. Хулоса ва тавсияҳои муҳаққиқ барои беҳтар намудани сифату самарабахшии фаъолияти тарбиявии китобхонаҳои мамлакат, таҳияю эҷоди маводи таълимию услубӣ шароит муҳайё сохта, дар таҳқиқу баррасии масоили назариявию методологии илми китобдории тоҷик чун раҳнамои бунёдӣ мавриди истифода қарор гирифтанд.     

Қобилияти кордониву масъулиятшиносии Ҷелмат Шерматзодаро ба эътибор гирифта, ўро декани факултаи китобдории Донишкадаи давлатии санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода таъин намуданд. Дар ин вазифа ў аз соли 1991 то соли 1997 фаъолият намуд. Метавон гуфт, ки оғози фаъолияти Ҷелмат Шерматзода дар ин вазифа маҳз ба давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон рост омад, ки албатта душвориҳо дошт. Бахусус, камбуди барномаю дарсномаҳо ва маводи дигари таълимӣ ба забони тоҷикӣ, ба хусусиятҳои хоси ҷумҳурӣ чандон ҷавобгўй набудани нақшаҳои таълимӣ аз ҷумлаи масъалаҳое буданд, ки ҳаллу фасли онҳо донишу биниш ва саъю кўшиши зиёдро тақозо менамуд. Новобаста аз вазъияти мураккаби ибтидои солҳои навадум Ҷелмат Шерматзода мувозинати раванди таълиму тарбия ва низоми кориро дар факулта нигоҳ дошт ва бо дарназардошти тақозои айёми соҳибистиқлолӣ чиҳати азнавсозию ба талаботи Қонуни забони давлатӣ мувофиқу созгор намудани фаъолияти кафедраҳои тахассусӣ, такмили мазмуну мундариҷаи фанҳои таълимӣ, таъмини онҳо бо барномаю дарсномаҳо, ҷорӣ намудани фанҳои нави таълимӣ, барқарорсозии иртиботи корӣ ва ҳамоҳангсозии фаъолияти факулта бо муассисаҳои китобдории ватанию хориҷӣ корҳои зиёдеро ба анҷом расонид. Бо ибтикори ў нақшаҳои нави таълимии кафедраҳои тахассусии факулта таҳия гардиданд. Нақшаи нави таълимӣ бо дарназардошти анъанаҳои миллӣ, комёбиҳои назария ва амалияи кори китобхонаҳо мураттаб сохта шуд. Дар сохтори нақшаи таълимӣ тағйироту иловаҳо ворид карда шуданд. Масалан, мувофиқи нақшаи таълимии соли 1984 факултаи китобдорӣ мутахассисонро аз рўи 3 тахассус: «Китобхонашиносӣ ва библиографияи адабиёти ҷамъиятию сиёсӣ», «Китобхонашиносӣ ва библиографияи адабиёти бадеӣ ва адабиёти оид ба санъат», «Китобхонашиносӣ ва библиографияи адабиёти бачагона» тайёр мекард. Ў дар нақшаи нави таълимии соли 1991 ба ин тахассусҳо тағйирот ворид намуда, ба ҷои се таххасуси пешина тахассусҳои нав: «китобдори китобхонаҳои илмию оммавӣ», «китобдори китобхонаҳои техникию кишоварзӣ» ва «китобдори китобхонаҳои бачагона ва мактабӣ»-ро дохил намуд. Таҳия ва такмили нақшаҳои таълимӣ ба афзудани теъдоди фанҳои нави тахассусӣ таъсир расониданд. Аз ҷумла, таълими фанҳои нави «Таърихи номаҳои Аҷам», «Педагогикаи китобдорӣ», «Афкори китобхонашиносии тоҷик», «Библиографияи умумии Тоҷикистон», «Равоншиносии хониши бачаҳо ва наврасон», «Роҳбарии хониши бачаҳо ва наврасон», «Библиографияи адабиёти бачагонаи тоҷик», «Адабиёти илмӣ-маърифатӣ барои бачаҳо ва ҷавонон» ҷорӣ карда шуданд.  Бори нахуст Барномаи таҷрибаи истеҳсолӣ барои донишҷўёни курси 3 оид ба тахассуси китобхонаҳои бачагона ва мактабӣ чоп гардид.  Барномаю дарсномаҳо ва маводи методии фанҳои «Таърихи номаҳои Аҷам», «Таърихи китобдории кишварҳои хориҷӣ», «Феҳристҳои китобхона», «Мураттабсозии адабиёт ва ташкили феҳристи китобдорӣ», «Библиографияи адабиёти илмӣ-табиатшиносӣ, техникӣ, кишоварзӣ», «Маҷмўи китобхона» (тарҷума аз забони русӣ ба тоҷикӣ), «Ташкил ва гузаронидани таҳқиқоти сотсиологӣ дар китобхона» (тарҷума аз забони русӣ ба тоҷикӣ) таҳия ва интишор шуданд. Бори нахуст дар таърихи факултаи китобдорӣ навиштану дифои корҳои дипломии донишҷўён низ ба роҳ монда шуд. Ҳамкориҳои мутақобилаи илмии факулта бо дигар муассисаҳои таълимӣ ва китобдории ватанию бурунмарзӣ густариш ёфт. Олимони шинохтаи риштаи китобдорӣ аз Федератсияи Россия барои ҳамкорӣ даъват карда шуданд. Ҳамзамон омўзгорони факултаи китобдорӣ барои омўзиши таҷрибаи пешқадам ва такмили ихтисос ба Донишкадаи давлатии маданияти Маскав фиристода шуданд.

Дар баробари пешбурди фаъолияти омўзгорӣ ва роҳбарӣ ба фаъолияти факултаи китобдорӣ Ҷелмат Шерматзода ба таҳқиқу омўзиши масоили мубрами соҳа, ки ҳалли онҳо тақозои замони соҳибистиқлолӣ буд, таваҷҷўҳи амиқ зоҳир мекард. Тавассути мақолаҳои пурарзиши хеш дар саҳифаҳои нашрияҳои даврӣ ў роҷеъ ба масоили беҳдошти вазъи хадамоти китобдорӣ ба аҳолӣ, фароҳамоварии  захираи китобхонаҳои мамлакат бо адабиёти зарурӣ, такмили мазмуну мундариҷа, васоиту вазоиф ва усулу услуби роҳнамунии хониши хонандагон дар китобхона, омўзишу қонеъгардонии рағбатҳои хонандагон, тарбияи маданияти хониш, ташаккули фарҳанги иттилоотӣ, баланд бардоштани сатҳи дониши тахассусии китобдорон, ҷоннок намудани сифату самарабахшии таълиму тарбияи мутахассисони ҷавон, мулоҳизаҳои ҷолиб баён карда аст.

Қобили зикр аст, ки дар мақолаҳои устод дар радифи баррасию ҳалли масоили назарию услубии соҳаи китобдорӣ, инчунин масъалаҳои муҳимми ба таҳқиқ ниёзманди соҳаҳои мухталифи фарҳанг тарҳрезӣ мешуданд. Масъалагузориҳои Ҷелмат Шерматзода дар нишастҳои илмӣ, конфронсу ҷаласаҳои тахассусӣ ва мақолаҳояш аз он шаҳодат медиҳанд, ки ў воқеан масоили муосири фарҳангии мамлакатро амиқу дақиқ дарк намуда, роҳҳои ҳаллу фасли мушкилоти мавҷудаи онро ба таври саҳеҳ нишон медод. Шодравон ҳануз ибтидои солҳои 90-ум масоили таъсиси нашрияҳои даврии тахассусӣ ва созмондиҳии Пажӯҳишгоҳи илмӣ-таҳқиқотии соҳаи фарҳангро зарур шуморида, чунин таъкид намуда буд: «Тоҷикистон дар собиқ Иттиҳоди Шўравӣ ягона ҷумҳурие буд, ки кормандони маданият маҷалла ё рўзномаи касбии худро надоштанд. Ҷумҳурии мо то ба ҳоло соҳиби Пажўҳишгоҳи илмӣ-таҳқиқотии маданият нест. Масоили назариявию услубии маданиятшиносӣ, анъанаҳои миллӣ-маданӣ, таҷрибаи волои муассисоти маданият ба тавре, ки мебоист мавриди таҳқиқ қарор наёфтаанд. Кормандони маданият аз васоити муҳими худомўзии касбӣ – маҳсулоти чопӣ, бахусус ба забони тоҷикӣ таъмин нестанд».

Воридшавии Тоҷикистон ба ҷомеаи иттилоотӣ тақозо намуд, ки самтҳои афзалиятноки фаъолияти муассисаҳои фарҳангу ҳунар ба талаботу ниёзҳои ин ҷомеа мувофиқу созгор бошанд. Дар робита ба ин,  дар назди роҳбарони муассисаҳои фарҳанг вазифаҳои нав гузошта шуданд. Роҳбари корхона дар баробарии иҷрои вазифаҳои маъмурӣ бояд акнун дорои дониши баланди замонавӣ, аз дастовардҳои навини соҳа, технологияи муосир бохабар бошад ва барои ташкили фазои солиму муътадили фаъолият дар корхона тамоми шароитҳои заруриро фароҳам оварад.

Бо ин мақсад Ҷелмат Шерматзодаро соли 2005 Директори Пажӯҳишгоҳи фарҳанг ва иттилооти Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин намуданд. Таҳти сарварии ў Пажӯҳишгоҳ чун муассисаи илмию таҳқиқотӣ ба як қатор комёбиҳои назаррас ноил гардид. Мазмуну мундариҷаи фаъолияти бахшҳои он ба  талаботи воқеии илм ва ақоиди асосии рушди фарҳанги мамлакат мувофиқу созгор карда шуданд. Пажӯҳишгоҳ ҳамчун дорандаи захираҳои иттилоотии ҳуҷҷатишуда доир ба фарҳанг ва санъат ба феҳристи давлатии захираҳои иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил гардид. Лоиҳаи бунёд ва рушди захираҳои иттилоотии ҳуҷҷатишуда доир ба фарҳанг ва санъат таҳия гардида, аз ҷониби Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон маъқул дониста шуд. Ҳамкорӣ бо марказҳои илмию эҷодӣ, таълимӣ ва муассисаҳои  дигари фарҳанг ва санъати ватанию хориҷӣ, аз ҷумла бо Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Консерваторияи миллии Тоҷикистон, Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи А.Фирдавсӣ, Осорхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи К.Беҳзод, Донишкадаи давлатии санъати Тоҷикистон ба номи М.Турсунзода, Донишгоҳи фарҳанг ва санъати шаҳри Москва, Пажӯҳишгоҳи фарҳанги Россия, Китобхонаи миллии Белоруссия, идораи маҷаллаҳои «Клуб» ва «Библиотековедение» барқарор шуданд. Конфронсҳои илмию амалии «Нақши муассисаҳои фарҳанг дар густариши тамаддуни ориёӣ», «Рақси халқӣ дар саҳнаи касбӣ» – бахшида ба 90-солагии Ғаффор Валаматзода доир гардиданд. Нашри «Паёмномаи фарҳанг» пас аз чор соли сукут аз нав ба роҳ монда шуд. Силсилаи китобу дастурҳои методию таълимӣ, аз қабили «Гулчини роҳ», барномаҳои таълимии: «Рақс» барои мактабҳои мусиқӣ, санъат ва фарҳанг; «Ғиҷҷак» барои литсей ва коллеҷҳои мусиқӣ, маҷмўаи «Театри давлатии академии-драмавии ба номи Абулқосим Лоҳутӣ», тавсияномаҳо бахшида ба иди «Наврўз» ва «Расму оинҳои мардумӣ» таҳияю нашр шуданд. Курси лексияҳои «Фарҳангшиносӣ» аз забони русӣ ба тоҷикӣ тарҷума карда шуд.

Дар радифи дигар корҳои Пажӯҳишгоҳ, ки бо ташаббусу ибтикори Ҷелмат Шерматзода бештари онҳо ба сомон расиданд, таъсиси маҷаллаи илмию оммавии «Фарҳанг ва ҳунар» муҳимтарин дастовард дар соҳаи фарҳанг маҳсуб меёбад.

Ҷелмат Шерматзода барои пурмазмуну ҷолиб интишор гардидани маҷаллаи навтаъсиси «Фарҳанг ва ҳунар» ҳамчун сармуҳаррир дар шумораи аввали он бо умеду ниятҳои неки олимона ба намояндагони аҳли илму ҳунари ҷумҳурӣ самимона чунин муроҷиат карда буд: «Маҷалла илмию оммавӣ буда, ният дорад, ки мақолаҳоро доир ба комёбиҳои беҳтарини илмҳои соҳа, дастовардҳои амалӣ, навгониҳо, таҷрибаи судманди муассисаҳои фарҳанг ва санъати ватанию хориҷиро нашр намояд. Маҷалла бо забони равону фаҳмо, сурату расмҳои ранга ва шавқовар чоп мешавад. Дар саҳифаҳои он беҳтарин мақолот доир ба мусиқашиносӣ, ҳаёт ва фаъолияти оҳангсозон, сарояндагону навозандагон, таърихи созҳои мусиқӣ, рақснигорон, солистони рақс, фаъолияти гурўҳҳои эҷодии санъаткорон, театршиносӣ, санъати кино, ҳунармандони театр, кино ва сирк, фаъолияти бузургтарин осорхонаҳо, аҳамияти таърихию бадеии нигораҳои мушаххас, ташкили кори қасру хонаҳои фарҳанг, боғҳои фарҳангу истироҳат, марбут ба китобҳои нодир, дастхатҳо, китобхонаҳои қадима, калонтарин китобхонаҳои муосири ҷаҳон, фаъолияти нашриётҳо, воситаҳои ахбори умум, мактабҳои таълимоти бадеӣ, инчунин ситораҳои санъати Тоҷикистон ва ҷаҳон, тақризҳо бахшида ба китобҳои соҳа, намоишномаҳои театрӣ, кинофилмҳо, асарҳои мусиқӣ, санъати тасвирӣ, меъморӣ, барномаҳои телевизион ва радио, эҷодиёти ҳунармандони мардумӣ ва дигар мавзўҳо интишор мешаванд». Агар мазмуну мўҳтавои 6 рақами маҷаллаи «Фарҳанг ва ҳунар»-ро (№№1-2, соли 2007; №№1-4, соли 2008) мавриди таҳлил қарор диҳем, ба хулосае омадан мумкин аст, ки аксарияти нақшаву ниятҳои Ҷелмат Шерматзода дар кутоҳтарин муддат ҷомаи амал пўшидаанд. Аз ҷумла дар саҳифаҳои 6 рақами маҷалла 73 мақолаҳои пурмўҳтавою ҷолиб роҷеъ ба масоили: фарҳангшиносӣ-5; санъати мусиқӣ-16; санъати театрӣ-6; санъати рақсӣ-5; санъати тасвирӣ-8; санъати кино-5; санъати сирк-3; ҳунарҳои мардумӣ-10; масоили китобшиносию кори китобхонаҳо-7; осорхонаҳо-3; китобиёт ва тақриз-4; расму ойинҳо-1 интишор шуданд. Дар равзани «Навидҳои фарҳангӣ» 60 тозатарин гузоришу ахбор доир ба ташкилу баргузории чорабиниҳо дар муассисаҳои фарҳанг,  намоишномаҳои театрӣ, оғозу ҷамъбасти озмуну фестивалҳо, дастовардҳои ҳунармандону санъаткорони тоҷик ва дигар масоили марбут ба ҳаёти фарҳангию ҳунарии кишвар дарҷ ёфтанд.

Ҷелмат Шерматзода ба сифати мураттиб ва муҳаррир дар таҳияю вироиши маводи илмию методии Донишкадаи давлатии санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода: «Китоб ва эҳёи тамаддуни Шарқ»; «Педагогикаи китобдорӣ»; «Услуби тарбияи ҳуқуқӣ дар китобхона»; «Барномаи таҷрибаи истеҳсолии донишҷўён»; «Мураттабсозии адабиёт ва ташкили феҳристи мураттабӣ», Пажӯҳишгоҳи фарҳанг ва иттилоот: «Нақши муассисаҳои фарҳанг дар густариши тамаддуни ориёӣ»; «Истифодаи технологияи муосири иттилоотӣ дар фаъолияти китобхонаҳо»; «Менеҷмент ва маркетинги фаъолияти китобдорӣ»; «Паёмномаи фарҳанг», Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи Абулқосим Фирдавсӣ: «Муносибати комплексӣ ба тарбияи ҳуқуқии ҷавонон»; «Тарбияи ҳуқуқии ҷавонони деҳот»; «Ганҷинаи фарҳанг: Ҷашннома»; «Гулзори Гулназар: китобномаи шарҳиҳолӣ»; «Наврўз муборак!» ва асарҳои ҷудогонаи риштаи китобдорӣ фаъолона иштирок кардааст. Теъдоди асарҳои тартибдода ва таҳриркардаи Ҷелмат Шерматзода қариб ба 30 номгўй расида, 125 ҷузъи чопиро ташкил медиҳанд.

Устод Ҷелмат Шерматзода дар ҷодаи каломи бадеъ низ қувваозмоӣ кардааст. Аввалин ҳикояву шеърҳои ў ҳануз айёми наврасиаш дар саҳифаҳои рўзномаи «Пионери Тоҷикистон» ва маҷаллаи «Машъал»  чоп шудаанд.

Ҳикояҳои «Саъбаи Бахтиёр», «Нигоҳи писарак», «Офарин, Мавҷуда», «Темурчиёни ҷавон», «Бахт ёратон бод фарзандонам» ва шеъри «Бин қудрати мо» дорои услубу воситаҳои хоси тасвири бадеӣ буда, аз чиҳати мазмуну мундариҷа доманадор ва бо сабки содаю равон шавқангез офарида шудаанд.

Шодравон дар тартибу таҳияи чандин лоиҳаҳои асноди қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи фарҳанг бевосита ширкат варзида, дар рушду такомули сиёсати фарҳангии мамлакат саҳми арзанда гузоштааст. Аз ҷумла, дар таҳияи «Консепсияи инкишофи маданияти Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Барномаи муҷтамеи тарбияи эстетикии меҳнаткашон», «Барномаи давлатии тайёр кардани кадрҳои соҳибихтисоси соҳаҳои фарҳанг, ҳунар ва табъу нашр дар солҳои 2007-2010» ва «Барномаи давлатии рушди фарҳанги Тоҷикистон барои солҳои 2008-2015» саҳми устод назаррас аст.

Хизмати Ҷелмат Шерматзода дар рушду такомули илми китобдории тоҷик, тайёр кардани кадрҳои баландихтисоси соҳа хеле калон аст. Гурўҳе аз шогирдони ў номзад, доктори илм, дотсент ва профессор мебошанд.

Ҷелмат Шерматзода аз зумраи шахсони бофарҳангу накўгуфтор, ҳалиму хоксор, масъулиятшиносу ҳалолкор, ростқавлу покизаниҳод буд. Баҳри ба сомон расонидани нияту орзуҳои хеш ҳамвора мекўшид ва бо тамоми ҳастӣ мубориза мебурд.

Омўзиши осори гаронбаҳои устод Ҷелмат Шерматзода ҳамчун муҳаққиқи варзидаи илми китобдории тоҷик барои баланд бардоштани сатҳи дониши касбии донишҷўён ва мутахассисони соҳа пайваста  мусоидат менамояд.

Шариф КОМИЛЗОДА,
номзади илмҳои
педагогӣ, дотсент