Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 12-уми декабр

Соли 1731 духтур, табиатшинос ва шоири англис Эразм Дарвин ба дунё омад. Вай бунёдгузори ҷамъияти фалсафии Дерби, созмондиҳандаи хазинаи ботаникии Личфилд ва узви Ҷамъияти подшоҳии Лондон буд. Аз мухолифони ғуломдорӣ ва ҷонибдори баробарии ҳуқуқи занон ба таҳсил маҳсуб мешуд.

Соли 1766 муаррих ва нависандаи рус Николай Карамзин ба таваллуд шуд. Фаъолиятҳои таърихнигории ӯ барҷастатар аз шоириаш буд.

Соли 1766 олим, мунаққид, таърихнависи адабиёт ва театр, назарияпардози  даврони Равшангарӣ, назариётчии забон ва адабиёти олмонӣ ва нависандаи олмонӣ Иёҳанн Кристоф Готшед аз олам рафт

Соли 1792 дар шаҳри Санк-Петербург дар синни 47-солагӣ нависанда, намоишноманавис, тарҷумони аҳли Империяи Русия Денис Фонвизин фавтид. Дар санги сари қабри вай навишта шудааст, ки 47 солу 7 моҳу 28 рӯз умр дид.

Соли 1821 нависандаи фаронсавӣ  Гюстав Флобер ба дунё омад. Ӯро аз ҷумлаи бузургтарин романнависони Ғарб медонанд. Навъи нигориши воқеъгароёнаи Флобер, таҳлилҳои равоншинохтии амиқи ӯ аз ҷумлаи хусусиятҳои  осори вай аст, ки илҳомбахши нависандагоне чун Ги де Моппасан, Эмил Золя будааст.

“Сафаре ба дӯзах”, “Рӯъёе аз дӯзах”, “Хотиртои як девона”, “Ноябр” аз ҷумлаи асарҳои ӯянд.

Соли 1860 шоир, намоишноманавис, мунаққиди адабӣ, тарҷумони лаҳистонӣ Ян Каспарович дида ба олам кушод.

Соли 1889 шоир ва намоишноманвиси англис, яке шоирони машҳури даврони салтанати малика Виктория  Роберт Браунинг аз олам гузашт. “Зангҳо ва анорҳо”, “Шахсиятҳои намоишӣ”, “Ҳалқа ва китоб”, “Чакомаҳои намоишӣ”, “Мардон ва занон”, “Шаби иди милоди Масеҳ” аз ҷумлаи осори ӯянд.

Соли 1902 нависанда ва шоири украин Павел Грабовский тарки олам кард. Вай 11 сентябри соли 1964 таваллуд шуда буд ва дар синни 38 солагӣ ин олами фонӣ рахти сафар баст.

Соли 1905 дар Бердичев нависанда, журналист, хабарнигори ҳарбӣ Василий Гроссман вафот кард. Асари “Ҳаёт ва сарнавишт” мутааллиқ ба ӯст.

Соли 1925 шоир, рӯзноманигор, нависанда, фарҳангнавис, пажӯҳишгар ва тарҷумони эронӣ Аҳмади Шомлу таваллуд шуд. Ҳунари ровигӣ дошт, ғазалиёти классиконро хеле хубу ҷолиб мехонд. Садои ҷаззоб дошт, шеърро ба маъно мехонд, аз қироаташ кас ба маънии шеър мерасид.

Аҳмади Шомлу (тахаллусҳояш «А» (Алиф), «Бомдод» ва «Субҳ») таҳсилоти ибтидоӣ  ва  мутавасситаро ба таври  номураттаб дар  шаҳристонҳои Эрон идома дода, дар 19-солагӣ (1944) барои таблиғоти зиддианглисӣ зиндонӣ шуд. Соли 1945 озод  гардид.

Аз таҳсил даст кашид ва ба рўзноманигорӣ, тарҷума, нависандагӣ машғул шуд. Сардабири  маҷаллаҳои  «Китоби  ҳафта», «Хўша», «Китоби ҷумъа» ва ғайра буд.

Мачмўаи нахустини ашъораш «Оҳангҳои  фаромўшуда» (1947) шеърҳоеро дар бар мегирифт, ки зери таъсири андешаҳои  романтикҳои  Фаронса Ламартин, В. Ҳуго ва нависандаи эронӣ Содиқ Ҳидоят навишта шудаанд.

Аз солҳои  50 асри ХХ сар карда 17 маҷмуаи ашъори Шомлу ба табъ расидааст, ки дар миёни  онҳо маҷмуаи «Ҳавои тоза» қобили таваҷчуҳ аст. Аз ҳамин маҷмўа таъсирпазирии  амиқи  ў аз  шеъру ақидаҳои  адабӣ- зебоипарастии  Нимо Юшиҷ оғоз  ёфтааст. Дар шеъри Шомлу инчунин таъсири се шоири дигар – Пол Элюар, Федирико Гарсиа  Лорка  ва  В. Маяковский ба назар мерасад. Аз  В. Маяковский А.Шомлу дар шеъри «Ҳарфи охир» (14 апр. 1952) ёд мекунад, ки аён аст, он дар таъсири шеъри «Абри шалворпўш»-и В. Маяковский навишта  шудааст.

Шеъри  Аҳмади Шомлу дорои якчанд хусусият аст: вай мавзўъи  шеърро ба муҳити шаҳр наздик  кардааст, ба суннатгароён мухолиф  аст, ба ақидаи  вай  шеъри имрўз бояд дар қолаби имрўз суруда шавад; шоир бояд дар умури иҷтимоӣ дахолат кунад; Шомлу аз забони мардум, калимаҳои  лаҳҷавӣ  ва омиёна  истифода кардааст. Ў дар таҳқиқ  низ  қувваозмоӣ кардааст: рисолаҳо  дорад  дар бораи Ҳофизи  Шерозӣ, «Ҳафт пайкар»-и Низомӣ, рубоиёти Умари  Хаём, дубайтиҳои Абусаиди Абулхайр ва  Бобо Тоҳир.

Ба гирдоварӣ ва нашри адабиёти шифоҳӣ низ машғул шуда, бо номи  «Адабиёти кўча» чандин ҷилд китоб ба табъ расонд.

Умуман Аҳмади Шомлу чун поягузори  шеъри сафед ё озоди нимоӣ шинохта шуда, аз байни шоирони ҳамзабон пайравон дорад.

23 июли сол 2002 дар Караҷ аз дунё  даргузашт. (аз “Энсиклопедияи миллии тоҷик”. –  Душанбе, 2013. – Ҷ.2. – С.162.)

Соли 1928 яке аз машҳуртарин адибони Шӯравӣ, нависандаи қирғиз Чингиз Айтматов дида ба олам кушод. Вай муаллифи мондагортарин повесту романҳост. Аз ҷумла: “Муаллими аввалин”, “Киштии сафед”, “Рӯзи тӯлонитар аз қарн”, “Чеҳра ба чеҳра”. “Ҷамила”, “Алвидоъ, Гулсари”, “Бар фарози қуллаи Фуҷӣ”, “Тавро Касандро” ва ғайра.

Чингиз Айтматов пурхонандатарин адибони айёми Шӯравӣ буд. Аксари повесту романҳои ӯ ба тоҷикӣ низ тарҷума шудаанд.

Айтматов ба ба дарёфти 46 мукофоти баландтарину олии СССР, Қирғизистон, Қазоқистон, Ӯзбекистон, ҷоизаи Ленин (1963), Мукофоти давлатии СССР (1968, 1977, 1983), Мукофоти давлатии Қирғизистон (1976), ҷоизаи «Нилуфор”, Ҷоизаи ба номи Ҷавоҳирлаъл Неҳру, ҷоизаҳои баъзе кишварҳои Аврупо, ИМА ва ғайра мушарраф гардидааст. Дар охирҳои умраш аз соли 1990 то 1996 сафири СССР (1990—1991) ва Россия (1992—1994) дар Люксембург ва Қирғизистон дар кишварҳои Бенилюкс (1994—1996) буд. Асарҳои Айтматов ба 154 забони дунё тарҷума шудаанд. Теъдоди асарҳои чопшудааш соли 1999 ба 20 млн расид. Дар Қирғизистон ба номи Айтматов мукофоти «Медали тилоӣ» таъсис ёфтааст (1999).

ДАР БОРАИ АДИБИ МАЪРУФ ҲАМЧУНИН БИХОНЕД:

Чингиз Айтматов. “Ҷамила”. Як қиссаи шӯрангези ишқӣ

Соли 1971 шоири халқӣ Сайидалӣ Вализода аз олам гузашт. Вай 10 октябри соли 1900 дар деҳаи Чуқураки ноҳияи Ховалинг ба дунё омада буд. Маълумоти ибтидойиро ба тариқи худомӯзӣ фаро гирифтааст.То инқилоб мардикорӣ мекардааст.

Соли 1930 ба колхоз даромада, аз нимаи солҳои 30-юм ҳунарпешаи Театри вилоятии мусиқӣ-драмавӣ будааст, ки ҳоло номи ӯро дорад.

Аз овони ҷавонӣ шеър мегуфтаву месурудааст.

Китоби аввалини ашъораш «Таронаҳо» соли 1949 чоп шудааст.

Соли 1952 китобаш «Ҳофизи Ватан», соли 1955 «Дар водии меҳнат», соли 1960 «Ду додарон», соли 1965 «Шеърҳо ва достонҳо», соли 1970 «Ошиқи баҳор», соли 1990 «Пайванди ҷон» (1981) ва ғ. ба табъ расидаанд.

Дар ашъораш Ленину ҳаёти нави сотсиалистӣ, заҳмати созандаи коргару деҳқон, сулҳу дӯстиву якдилӣ ва дигар муҳассаноти инсону зиндагиро ситуда, камбуду нуқсони одамону ҷомеаро зери тозиёнаи танқиду мазаммат қарор додааст ва ҳамчун шоиру ҳофизи халқӣ шуҳрати тамом пайдо кардааст.

Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон (1945), Ҳофизи халқии Тоҷикистон (1960).

Аз соли 1943 узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буд.

Соли 2000 дар шаҳри Олмотӣ дар синни 65-солагӣ нависандаи Шӯравиву қазоқ, рӯзноманигор Рамазон Токтаров тарки олам кард. Романҳои “Нони аср, “Дӯстии мардона”, “Гургони даштӣ”, “Иртиш ба уқёнус мерезад” аз ӯст.

Соли 2006 нависанда, шоир ва тарҷумони аҳли Белорусия  Нина Тарас аз олам рафт.

Соли 2017 шоҳзода Уилям ба нависанда, муаллиф, таҳиякунандаи филм, филмноманависи британиёӣ Ҷуан Роулинг Ордени Нишони шарафро тақдим намуд. Роулинг бештар барои асараш дар бораи Гарри Поттер машҳур шудааст ва ҳамакнун аз то 500 миллион нусха аз ин китобҳо фурӯхта шудаанд. Аз рӯи ин асар силсилафилмҳои Гарри Поттер ҳам рӯи кор омада, ки шуҳрат пайдо кардаанд.

Соли 2018 дар Франкфурт бар Майн нависанда, журналист, муҳаррир, барандаи ҷоизаи Георг Бюхнер Вилгелм Генасино тарки олам кард.

Таҳияи Б.Шафеъ