Вазъи шеъри форс дар Ҳинду Синд то давраи муғул. Муҳаммад Авфӣ

Ҳиндиён, ки монанди эрониён ориёиасл  ва дорои фарҳангу адабиёти қадим мебошанд, бо ҳамнажодони худ ошноӣ ва алоиқи бостонӣ доранд, вале ин равобити суварӣ ва маъавӣ, махсус дар қарни панҷуми ҳиҷрӣ (11 мелодӣ) рў ба тазоюд (афзудан) ниҳод. Чун дар давраи Султон Маҳмуди Ғазнавӣ ва аъқоби (ақиб) вай забони форсии дарӣ дар Ҳидустон ривоҷ пайдо кард ва ҳанўз дере аз тасаллути  ғазнавиён бар Панҷобу навоҳии шимоли Ҳинд нагузашта буд, ки ин забон дар он ноҳия роиҷ гардид  ва ба тадриҷ бар забонҳои маҳаллӣ ғалаба ёфт.

Ду шаҳр – Лоҳур ва Мултон ба зудӣ маҷмаи шоирони форсигў гашт ва беҷиҳат нест, ки дар муддати қалиле (кам) шуаро ва фузалое ба вуҷуд омаданд, ки пояи  адаби  форсиро дар Ҳинд устувор карданд.

Қадимтарин шоири форсии бумии Ҳинд, ки аз ў чанд шеър ба мо расидааст, Абўабдуллоҳ Рўзбеҳ ан- Нукатӣ мебошад, ки дар рўзгори Султон Масъуд ибни  Маҳмуди Ғазнавӣ дар Лоҳур зиндагӣ кардааст.

Муҳаммад Авфӣ аввалин тазкиранавис аст, ки номашро дар “Лубоб-ул-албоб” дарҷ карда, вале мутаасифона, ашъоре, ки аз вай дорем, чандон кам аст, ки наметавон дар бораи шеъру мақомаш дуруст қазоват кард.

Рўйи он турк на рўясту бари ў  на бар аст,

                        Ки бар ин нор ба бор асту бар он гул ба бар аст.

                        Батарози қаду хирхизии зулфайни дароз

                        Растохези ҳама хубони Тарозу Ҳазар аст.

                        В-ар ба ҷойи маҳу хуршед бувад ёр маро,

                        Андар ин маънӣ ҳам ҷойи ҳадису назар аст.

                    Моҳ кай сарвқаду симтану лоларух аст?

                    Моҳ кай нўшлабу норбару ҷаъдвар аст?

                        Меҳри ўро дили мо мустақар аст, ин на аҷаб,

                        Он шигифт аст, куҷо мустақари ў сақар аст.

                        В-он  аҷабтар, ки тилисмест ҳаворо, ки ҳаме

                        Бинасўзад, агар  ўро чу сақар мустақар аст.

                        В-он  тилисме, ки ҳаво з-ў ба дил  -андар месўхт ,

                        Ростӣ, хусрави шеравжани пирўзгар аст.

                        Малики одил Масъуд, худованди мулук,

                        Ки  ба фазл аз маликон  бештару  пештар аст.

 Низ аз ўст дар тавсифи манҷаниқ:

                                   Чӣ чиз аст он, ки як сў  нардбон аст,

                                   Дигар сӯ рост ҳамчун пойи шайтон.

                                   Сари зону ба сони фурзаи тир,

                                   Аз ў овехта хартуми пилон.

                                   Ду пушки оҳанин бинӣ мар ўро,

                                   Зада он пушкро бар пойи девон.

                                   Бар он хартуми вай сад зулф бинӣ,

                                   Ҳама  бартофта чун зулфи ҷонон.

                                   Чу ушшоқаш бад – ў анбўҳ гарданд,

                                   Бигирад ҳар  яке як зулфро з-он.

                                    Бияндозад  яке сандони муҳкам,

                                   Шавад ҳар кас зи буму ҳавл ларзон.

Ҳам аз ўст:

                                   Ба наргис бингарӣ чун ҷоми заррин,

                                   Ба зери  ҷоми заррин чашма – чашма.

                                   Тў гўйӣ чашми маъшуқ аст махмур,

                                   Зи нозу некуйӣ гашта карашма.

Аз китоби “Порсигӯёни Ҳинду Синд”- Ҳарумал Садорангонӣ таҳияи Саодат Набиева, шуъбаи адабиёт доир ба фарҳанг ва ҳунар.