Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 14 –уми феврал

Соли 1855 дар мулки Приятная Долина нависанда, шоир ва санъатшиноси рус Всеволод Гаршин ба олам омад.

Нависандаи оянда дар гимназияи Санкт-Петербург таҳсил кардааст. В.М.Гаршин пас аз хатми мактаби миёна ба Донишкадаи маъданӣ дохил шуд, вале баъд аз соли дуюм бо хоҳиши худ ба сафи артиш, ба ҷанги русу турк рафт. Нависанда то рутбаи афсарӣ  расида, ба нафақа баромад ва баъдан ба адабиёт машғул шуд.

Аввалин очерки Всеволод Гаршин соли 1876 нашр шуд ва дар соли 1877 повести «Чор рўз»-ро ба табъ расид, ки ба ў шуҳрат овард. Асарҳои аввалини Гаршин зери таъсири рўйдодҳои ҷанг эҷод шудаанд. Аслан масъалаи муҳим дар эҷодиёти нависанда мубориза бар зидди бадӣ, барпо кардани адолат, бахту саодати инсоният мебошанд.

В.М.Гаршин шеърҳо, афсонаҳо, ҳикояҳо ва ривоятҳо низ навиштааст. Нависанда ҳам барои калонсолон ва ҳам кӯдакон эҷод кардааст.

Асарҳои машҳури ў «Қурбоққаи сайёр», «Он чизе ки набуд», «Қиссаи ғук ва садбарг»,  «Чор рўз»,  «Вохурӣ», «Хирс», «Садо», «Гули сурх» ба шумор мераванд.

Соли 1858 дар Кортона шоири итолиёвӣ Антонио Гуаданоли дар синни 59-солагӣ даргузашт.

Антонио Гуаданоли, иштирокчии ҳаракати озодихоҳии солҳои 1830 ва 1840 буд, ки дар мавзӯъҳои сиёсӣ шеърҳои ҳаҷвӣ менавишт. Шеъри Гуаданоли басо возеҳ ва аз ҷиҳати шакл дастрас буда, дар Италия то имрўз шуҳрати худро гум накардааст.

Соли 1891 дар Петергоф шарқшиноси рус, шоир ва тарҷумон Владимир Шилейко, узви Ҷамъияти императории православии Фаластин чашм ба олами ҳастӣ кушод.

Владимир (Волдемар) Казимирович Шилейко дар гимназияи Петергоф таҳсил карда онро бо медали тилло хатм кард ва ба факултаи шарқии Донишгоҳи Санкт-Петербург дохил шуд. Дар он ҷо ба ассирология (анг. Assyriology – ошуршиносӣ, бостоншиносӣ ва забоншиносии минтақаи Байнаннаҳрайн (шомили Ироқи имрӯз, шимолу шарқи Сурия, ҷанубу шарқи Туркия, шимолу ғарб ва ҷанубу ғарби Эрон) ва фарҳангҳои марбут ба он, ки аз хати мехӣ истифода мекарданд) шавқу рағбат пайдо карда, омӯзгоронро бо қобилият ва дониши амиқаш дар ҳайрат гузошт.

Номи В.К.Шилейко, пеш аз ҳама ба шарқшиносон маълум аст ва дар таърихи адабиёти рус то ба наздикӣ ҳамчун шавҳари дуюми Анна Аҳматова (1918-1921) зикр шудааст.

Шилейко ҳамчун шоир бори нахуст соли 1914 бо се шеъраш дар саҳифаҳои маҷаллаи «Гиперборей» баромад карда, гоҳ-гоҳ шеърҳояш  дар «Аполлон» чоп мешуд  ва дар шабҳои назм дар «Манзили ҳаҷвнигорон» ҳунарнамоӣ мекард.

Солҳои охир дар Маскав зиндагӣ мекард ва шарқшиноси бонуфузе шуд. Шоир соли 1930 аз бемории сил вафот кард.

Соли 1932 дар кишвари Кубани Русия адиби рустабори Тоҷикистон Сергей Сухоян таваллуд шуд.  Соли 1955 факултаи филологияи руси Донишгоҳи давлатии Тоҷи­кистонро хатм карда, аз ҳамон вақт дар рӯзномаву маҷаллаҳо ва нашрияҳои ҷумҳурӣ кор мекунад. Солҳои 1995-1997 муҳаррири шӯъбаи назм, 2001-2004 котиби масъули маҷаллаи адабӣ-бадеии «Помир» будааст.

Ду маҷмӯаи ашъори Сергей Сухоян дар нашриёти «Дониш» ва «Адиб» ба чоп расидаанд. Китоби ҳикояву очеркҳои Ҳ.Файзиев «Дар ҷанг ва баъди ҷанг» («На войне и после войны», 1988), маҷмӯаи ҳикоёти ҳаҷвии А.Маҳмадшоҳ «Фиреби назар» («Обман зрения», 2001) дар тарҷумаи ӯ нашр шудаанд.

Аз соли 1989 узви Иттифоқи журналистон, аз соли 1998 узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буд.

26 апрели соли 2017 вафот кард.

Соли 1935 дар деҳаи Перерита ноҳияи Хотини Бессарабия (ҳоло ноҳияи Бричени Ҷумҳурии Молдова) шоир Григоре Виеру ба олам омад.

Григоре Виеру дар оила ягона фарзанд буд. Дар зодгоҳаш синфи 7-умро тамом карда, таҳсилро дар мактаби дуюми шаҳри Липкани давом дод. Дар айёми донишҷӯӣ соли 1957 нахустин ашъори кўдаконаро бо номи  «Аларма» («Изтироб») нашр кард. Соли 1958 факултаи таъриху филологияи Донишкадаи омўзгории ба номи Ион Креангаи Кишинёвро хатм кардааст. Худи ҳамон сол ба ҳайси муҳаррири рӯзномаи «Ленинская Искра» ба кор даромад.

Дар нашриёти «Молдавская книга» ба ҳайси муҳаррир кор мекард, ки дар он ду маҷмӯаи ашъори ӯ барои кӯдакон: «Făt-Frumos curcubelul» ва «Bună ziua, fulgilor!» ба табъ расиданд. Соли 1963 маҷмуаи шеърҳои «Сипос барои сулҳ» барои бачагон ва маҷмуаи шеъру суруд ва афсонаҳои «Făguraşi» аз чоп баромад. Соли 1968 маҷмуаи ашъори «Номи ту» ба забони русӣ аз чоп баромад, ки аз тарафи адабиётшиносони он замон баҳои баланд гирифт. Баъдан китоби «Модар» (шеърҳо, 1975), китоби томактабӣ «Занбурак» (1980), «Чунки ман дӯст медорам» (шеърҳо, 1979) нашр шуданд.

Соли 1936 дар Элда нависанда ва шоири испанӣ Антонио Портетта ба дунё омад.

Аввалин китоби ашъори худро соли 1978 дар Мадрид нашр кардааст. Вай 16 маҷмӯаи ашъор нашр кардааст, ки баъзе аз онҳо бо муқаддимаҳои шоирон ва мунаққидони маъруф ба мисли Хосе Йерро, Леополдо де Луис, Флоренсио Мартинес Руис, Салвадор Давид Эскобар Галиндо ва дигарон оғоз шудаанд. Инчунин ду тазкираи ашъори ӯ ба табъ расидааст. Ашъори Порпетта ба тазкираҳои назми испанӣ шомил буда, дар луғатҳои адабӣ ва донишномаҳо дар бораи ӯ мақолаҳо навишта шудааст. Инчунин асарҳояш ба забонҳои хориҷӣ тарҷума шудааст.

Муаллифи эссе дар бораи ҳаёт ва фаъолияти Каролина Коронадо (1983) ва се эссе дар бораи Габриэл Миро (1996, 2004, 2008), инчунин Таърихи Ассотсиатсияи нависандагон ва рассомони Испания (Historia de Asociación de Escritores y Artistas Españoles; 1986) ба шумор меравад. Вай инчунин якчанд китоби ҳикояҳо ва дастури ҳаҷвӣ барои сайёҳон нашр кардааст.

Порпетта соли 1999 барои таблиғи ашъори худ дар Сербистон аз шаҳри Смедерево сазовори «Калиди тиллоӣ» гашт.  Барандаи ҷоизаи фахрии Дафтари Манҳеттен барои кори дарозмуддати академӣ ва адабӣ бо ҷомеаи испании Ню Йорк (Коллеҷи омӯзгорон/Донишгоҳи Колумбия) дар соли 2003 ва дигар ҷоизаҳои ҷомеаҳои илмии испанӣ дар Иёлоти Муттаҳида,  Дипломи фахрии Бунёди шоирони Салвадор (2005), Ифтихорномаи Ассотсиатсияи нависандагони Пуэрто-Рико (Нью-Йорк, 2000) мебошад.

Дар байни ҷоизаҳои дигар, Антонио Порпетта барандаи Ҷоизаи Шоҳии забони испанӣ (1987), Ҷоизаи Хосе Ҳерро (1996), Ҷоизаи шеъри шаҳри Валенсия (1999) ва Ҷоизаи Эссе дар забони испанӣ аз шаҳри Валенсия (2003), инчунин аз Prizeism99 ва Essays19 ба шумор меравад.

Соли 1947 дар Киев нависандаи илмии украинӣ Борис Штерн чашм ба олами ҳастӣ кушод.

Борис Евгеневич Штерн олим ва рӯзноманигор, астрофизики маъруфи рус, доктори илмҳои физикаю математика, ходими калони илмии Институти тадқиқоти ҳастаии Академияи илмҳои Русия (Троицк) ва Маркази кайҳонии Институти физикии ба номи Лебедев мебошад. Яке аз асосгузорон ва сармуҳаррири рӯзномаи «Троицкий Вариант — Наука». Соли 2008 ин рӯзнома аз як рӯзномаи ҷамъиятию сиёсии шаҳрӣ ба рӯзномаи илмии умумирусиягӣ табдил ёфт. Соли 1973 Донишкадаи физикаю техникии Маскавро бо ихтисоси физикаи муҳандисӣ хатм кардааст. Вай ба Донишкадаи тадқиқоти ядроии Академияи Фанҳои ИҶШС дохил шуд. Вай аз муҳандис то ба вазифаи ходими пешбари илмӣ расид. Доктори илмҳои физикаю математика (2006). Кори илмии Б.Е.Штерн дар Русия ва берун аз он эътироф ва шуҳрати васеъ пайдо кардааст. Вай зиёда аз 50 асар дорад, ки дар маҷаллаҳои бонуфузи ҳакамӣ ба табъ расида, теъдоди иқтибосҳояш тақрибан ба ҳазор  мерасад. Дар конфронсҳои байналмилалӣ ва илмӣ борҳо бо маърӯзаҳо баромад кардааст.

Соли 1955 дар шаҳри Кӯлоб адабиётшиноси шинохта Маъруф Раҷабӣ дида ба олам боз кард. Вай соли 1976 факултаи филологияи Донишкадаи давлатии омӯзгории Кӯлобро бо баҳои аъло хатм кардааст. Муддате дар донишкадаи номбурда, раёсати Ҷамъияти «Дониш» ва Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакии Академияи илмҳои ҷумҳурӣ ифои вазифа намудааст.

Дар мавзӯи рушду камоли насри муосири тоҷикӣ қариб 100 мақола ба табъ расондааст. Бештар осори Устод Айнӣ, Ҷ. Икромӣ. С. Улуғзода, Р. Ҳодизода. Ю. Акобиров ва У. Кӯҳзодро баррасӣ кардааст.

Дар таҳқиқи масъалаҳои таҳаввули жанри таърихӣ, поэтикаи наср, анъанаву навоварӣ майлу рағбати қавӣ зоҳир намудааст.

Солҳои охир барои аз назари тоза ба муҳокима гирифтани таърихи адабиёти муосирамон, махсусан, проблемаҳои алоқаманди ҷадидия, талош варзида, дар ин бора мақолаҳои «Рӯйдодҳои зиндагӣ ва инкишофи характер» (1988), «Қадамҳои ноустувору устувори танқид» (1989), “Андаке дар бораи «душманони халқ» (1990), «Сабақҳои сиёсати адабӣ» (1990), «Ҷадидия ва инқилоб» (1991), «Тарбия ва адабиёт» (1992), «Барои шумо аз асри ХХI» (1992) ва ғ., ҳамчунин, рисолаҳои «Ислом: Ҷадидия ва Инқилоб» (1998), «Таърихи танқид ва адабиётшиносӣ. Асосҳои назариву эстетикии адабиёти тоҷикии марҳалаи якум. Солҳои 1920-1954» (1998)-ро ба қалам овардааст.

Муаллифи китобҳои «Тадқиқоти таърих– тадқиқи характер» (1990), «Насри тоҷикии замони ҷанг. Таҳаввули поэтика» (1990), «Ба фикри ман»(2003), «Сотим Улуғзода – абармарди набарду андеша» (2004) ва ғ. мебошад.

Доктори илмҳои филология (1998), узви вобастаи АИ ҶТ (1999).

Соли 1999 сазовори Ҷоизаи ба номи Садриддин Айнӣ гардидааст.

Аз соли 1993 узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон аст.

24 декабри соли 2001 аз олам даргузашт.

Соли 1960 дар деҳаи Тӯсиёни ноҳияи Роштқалъаи ВМКБ шоири тоҷик Алидоди Чароғабдол ба дунё омад.  Солҳои 1982-1983 дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳи Шӯравӣ адои хидмат кардааст. Муддате директори Китобхонаи вилоятии ВМКБ ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, ҳамзамон, мушовири бахши Бадахшонии ИН Тоҷикистон буд.

Муаллифу мураттиби китобҳои «Адибони ҷавони Бадахшон» (1990), «Ширин Бунёд» (1991), «Профессор Гулаҳмад Раҳмихудоев» (1995), «Аноятбек Қосимбеков» (1996), «Забоншинос Карамшоҳ Додихудоев» (2002), «Тазкираи адибони Бадахшон» (дар ҳаммуаллифии Ширин Бунёд ва Лаълҷубаи Мирзоҳасан, 2005), «Одами тиллоӣ» (дар ҳаммуаллифии Ато Мирхоҷа, 2011), «Васлгари дилҳо ва вассофи ваҳдат» (2011) аст, ки дар муассисаҳои нашаротии гуногуни ҷумҳурӣ чоп шудаанд.

Намунаҳои ашъораш дар матбуоти даврӣ, маҷмӯаҳои дастҷамъии «Дар тулӯъгоҳи Офтоб», «Нури зиё», «Нерӯи қалб», «Баёзи меҳр», «Корномаи падарон», «Омӯзгори асил», «Соҳибэҳтиром», «Гулбонги Истиқлол», «Наврӯзи ҷаҳонафрӯз» ва китобҳои алоҳидаи «Падидаи роҳ» (2004) ва «Сабоҳи мардон» (2011) ба табъ расидаанд.

Аълочии фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон, дорандаи медали «Хизмати шоиста» ва ифтихорномаҳои ҳукумативу соҳавӣ ва аз соли 2012 узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буд.

Алидоди Чароғабдол 7 феврали соли 2019 аз олам даргузашт.

Соли 1977 дар Маскав нависанда ва муҳаррири рус Наталя Витко ба дунё омад.

Наталя Витко баъди хатми факултаи таърихи Донишгоҳи давлатии омӯзгории Маскав ба номи В.И. Ленин, чанд муддат дар мактаб аз рўи ихтисосаш кор кард. Аз соли 1999 то ба имрӯз дар соҳаи табъу нашр ба ҳайси муҳаррири адабӣ ва мусаҳҳеҳ кор мекунад. Аз соли 2011 дар Санкт-Петербург ба сар мебарад.

Сарфи назар аз он, ки Наталя бори нахуст дар айёми кӯдакӣ майли нависанда шуданро дошт, вай аввалин асари анҷомёфтаи адабии худ – достони тахайюлии «Суръати шашум» -ро танҳо дар соли 2007 эҷод кард. Нахустин романи «Ишқ ва таассуб», ки якҷоя бо  Юлия Гавриленко навишта шудааст, дар соли 2009 дар нашрияи “Эксмо” ва романи навбатӣ аз ҳамин силсила ду сол пас аз чоп баромад. Муаллифон дар болои романи сеюм кор карда истодаанд, ки он силсиларо идома медиҳад.

Соли 1997 дар Вилнюс нависандаи шӯравии Литва Витаутас Сириос–Гира дар синни 85-солагӣ даргузашт.

Витаутас Сириос Гира 12 апрели 1911 дар Вилнюс ба олам омадааст. Сириос тахаллусест, ки дар якҷоягӣ бо насаб ба номи адабӣ табдил ёфтааст.

Аз соли 1920 дар Каунас зиндагӣ мекард. Соли 1931 гимназияи иезуитҳои Каунасро хатм карда, худи ҳамон сол китоби аввалини ашъораш «Гол барои оянда»-ро ба табъ расонд. Аз соли 1931 то соли 1936 дар Донишгоҳи Витаути Кабир таҳсил карда, ба ҳайси рӯзноманигор ва омӯзгор кор кардааст. Дар солҳои камолот Донишгоҳи Вилнюсро  (1949) хатм карда, ба ҳайси духтур кор кардааст.

Якчанд маҷмуаи шеъру романҳояш чоп шудаанд. Аввалин романи ў «Буэнос-Айрес» (1956) Каунаси пеш аз ҷангро тасвир мекунад.

Муаллифи песаҳо мебошад. Ҳаммуаллифи филмномаи «Адам инсон шудан мехоҳад» (ҳаммуаллиф ва режиссёр Витаутас Жалакевичюс, 1959) мебошад.

Шеъри Адам Митскевич «Гражина» ва асарҳои Михаил Зошенко ва Котсиубинскийро ба забони литвонӣ тарҷума кардааст.

Асарҳояш ба забонҳои олмонӣ, лаҳистонӣ, русӣ, чехӣ, эстонӣ ва ғайра тарҷума шудаанд.

Соли 2023 дар Саратов нависандаи илмии рус Евгений Шепетнов дар синни 61-солагӣ даргузашт.

Евгений Шепетнов соли 1961 дар вилояти Оренбург таваллуд шудааст. Волидонаш геолог буданд. Дар синни 14-солагӣ барои таҳсил дар техникуми иктишофи геологӣ ба Саратов рафт ва соли 1980 онро хатм кард. Донишгоҳи давлатии Саратовро бо ихтисоси муҳандиси геологи нафт хатм кардааст. Ў аз соли 2011 ба эҷодиёт шавқ пайдо карда ба навиштан оғоз кард. Вай моҳи январи соли 2012, вақте ки  бобҳои аввалин китоби афсонавии худро дар Самиздат нашр кард, ба таври касбӣ ба навиштан шурӯъ кард. То имрӯз зиёда аз 25 китоби Евгений Шепетнов нашр шудааст.

Таҳияи Сафаргул Ҳусейнова