Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 8 – уми ноябр

Соли 1674 дар Лондон шоир, сиёсатмадор, мутафаккир, муаллифи рисолаҳои сиёсӣ ва динӣ Ҷон Милтон дар синни 65-солагӣ даргузашт.

Ҷон Милтон (John Milton) 9 декабри соли 1608 дар шаҳри Лондон ба дунё омадааст. Милтон дар хонаводаи сарватманд ба камол расида, даврони кӯдакии худро дар рустои маҳалли зисташ гузаронд. Дар омӯзиши Ҷон падараш нақши бисёр муҳиммеро бозидааст. Баъд аз он ки Ҷон ба синни дувоздаҳсолагӣ расид ба мактаби наздики хонаашон рафт ва муддати панҷ сол он ҷо таҳсил кард. Баъди хатми мактаб  ӯ дар Кембриҷ ба Коллеҷи Крист дохил шуд.

Нахустин  асари худро Ҷон Милтон дар соли 1626 эҷод кард. Ин шеър, ки «Дар марги навзоди зебо» ном дошт, тавонист ӯро ба мартабае вежа дар адабиёт бирасонад. Инчунин дар соли 1642 асареро дар нақди калисо нашр кард, ки ҷузъи пуртаваҷҷуҳтарин китобҳои динӣ дар нақд ва баррасии калисо ва ҳамчунин анвоъи адён ба шумор меравад. Солҳои 40-50 ҳамчун воқеъанигори намоён памфлетҳои «Ареопагитика», (1644) «Мудофиаи халқи англис» (1650) “Мудофиаи дигари халқи анг­лис, (1654) навиштааст. Дар достонҳои ӯ «Биҳишти гумшуда» (1667) ва «Биҳишти баргашта» (1674), ки ба мавзӯи Таврот бахшида шудаанд, муборизаи қаҳрамононаи халқ бар зидди истибдод инъикос ёфтааст. Милтон муаллифи «Таърихи Британия» (1670), «Таърихи мухтасари Москва» (1682) буда, муҳиммтарин асараш «Биҳишти гумшуда» ба шмор меравад.Соли 1889 дар Маскав нависандаи рус Ширяев, муҳоҷири “мавҷи дуввум”-и бадарға ба олам омад.

Соли 1900 дар Атланта нависандаи амрикоӣ Маргарет Митчелл, муаллифи романи машҳури “Барбодрафта” чашм ба олами ҳастӣ кушод. Муфассалтар ин ҷост:

МАРГАРЕТ МИТЧЕЛЛ– АДИБИ ШУҲРАТЁРЕ, КИ ДАР САДАМАИ МОШИН ҶОН БОХТ

Соли 1932 дар Филаделфияи Пенсилвания нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ Бен Бова ба дунё омад.

Бен Бова Донишгоҳи Темплро бо ихтисоси рӯзноманигорӣ хатм карда, солҳои зиёд ба ҳайси рӯзноманигор ва муҳаррир кор кардааст. Аз соли 1971 тӯли ҳашт сол дар маҷаллаи тахайюлии амрикоӣ «Аналог» роҳбарӣ кард. Баъд аз ин, ӯ 15 соли дигар ҳамчун муҳаррири маҷаллаи дигари тахайюлии “Омни“ кор кард.

Вай соли 1959 аввалин бор бо романи тахайюлии «Ғолибони ситораҳо» баромад кард ва аз он вақт инҷониб даҳҳо роман ва маҷмӯаҳои ҳикояҳо рўйи чоп омаданд. Бен Бова соли 1987 дар Донишгоҳи давлатии Ню-Йорк дар Олбани ва соли 1996 дар Донишгоҳи Калифорнияи Коуст унвони докторро гирифт. Вай ҳамчун нависандаи касбӣ, муҳаррир ва ходими ҷамъиятӣ ҷоизаҳои сершумор ба даст овардааст.

То соли 2010, Бова зиёда аз 115 асари ҳуҷҷатӣ ва тахайюлиро навиштааст. Соли 2000 дар Конвенсияи 58-уми умумиҷаҳонии фантастика (WorldCon) иштирок кард.

Бен Бова дар Русия бо асарҳои «Ҳокимони обу ҳаво», «Шамолҳои Алтаир» ва силсилаи романҳои «Орион» машҳур гашт.

Вай дар синни 89-солагӣ 29 ноябри соли 2020 дар Неапол (Флорида) аз илтиҳоби шуш ва сактаи мағзӣ даргузашт.

Соли 1949 дар Снятин дар синни 47-солагӣ нависанда, шоир, мақоланавис, рӯзноманигор ва рассоми шӯравии украинӣ Пётр Голота даргузашт.

Петр Иванович Голота (номи аслиаш – Мелник) 12 июли 1902 дар деҳаи Балашовка, ноҳияи Елисаветгради вилояти Херсон (ҳоло дар ҳайати шаҳри Кропивнитскии Украина) дар оилаи деҳқони камбағал ба дунё омадааст. Хондану навиштанро мустақилона аз худ кард. Айёми бачагӣ дар натиҷаи фалокат ба поезд бархурд ва аз дасти чапаш маҳрум шуд. Петр Иванович дар гимназияи мардонаи Елисаветград экстерн (экстерн – шахсе, ки мактаб нахонда мустақилан имтиҳонҳои онро месупород) имтиҳон супурд.

Солҳои 1921-1923 дар семинари адабии Валерий Брюсов дар Донишгоҳи Маскав иштирок  кардааст. Дар Харков зиндагӣ мекард. Узви Иттифоқи нависандагони деҳқонии «Плуг», ташкилотҳои адабии «Молодняк» (аз 1927), ВУСПП ва узви гурӯҳи чапи адабии «Авангард» буд.

Рӯзномаи “Комсомолец Украины” пайваста дар бораи майли ў ба машрубот гузоришҳо нашр мекард. Нависанда барои мастӣ ду маротиба дар боздоштгоҳи пешакӣ буд ва ҳатто кӯшиши худкушӣ кард.

Солҳои 1944-1949 дар Украинаи ғарбӣ дар Снятин зиндагӣ карда, дар рўзномаи «Ленинская правда», мудири маҳфили пионерӣ буд, асарҳои Марк Черемшинаро мусаввар мекард ва соли 1948 ба нафақа баромад. Дар ин давра дар бойгонӣ аз ҷумлаи асарҳои ӯ намоишномаи «Кашфи Отаман» (1947) маҳфуз буд.

Соли 1921 дар Елисаветград маҷмўаи ашъори «Роҳи мушкил ба сўи озодӣ» аз чоп баромад. Муаллифи маҷмуаҳо ва очеркҳои «Дар роҳи Змаган» (1925), «Трамвайҳо дар Ярах» (1931), маҷмуаҳои ҳикояву повестҳои «Бруд», «Ал-кегал» (ҳарду 1929), «Айёми ҷавонӣ» (1930), романи «Ғуруби офтоб» (1930) мебошад. Насри нависанда ба ҳаёти комсомолии ҷавонон, фаъолияти инқилобии онҳо, мардонагии солҳои ҷанги шаҳрвандӣ бахшида шудааст.

Петра Голота барои кӯдакон низ асарҳо эҷод кардааст. Яке аз онҳо афсонаи «Паровоз» мебошад, ки соли 1928 эҷод шудааст.

Соли 1953 дар Каменск-Шахтинский шоир, насрнавис ва рӯзноманигори украинӣ Анатолий Марушак ба дунё омад.

Соли 1953 дар Порис нависандаи рус, барандаи Ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт (1933) Иван Бунин дар синни 83-солагӣ даргузашт.

Иван Бунин 10 (22) октябри соли 1870 дар оилаи ашрофзодаи камбағал ба дунё омада, маълумоти ибтидоиро дар хона гирифтааст. Баъд, соли 1881 шоири ҷавон ба гимназияи Елетс дохил шуд. Аммо, онро хатм накарда, соли 1886 ба хона баргашт. Иван Алексеевич Бунин ба шарофати бародари калониаш Юлий, ки Донишгоҳро бо баҳои аъло тамом кардааст, маълумот гирифт.

Бояд гуфт, ки аввалин ашъори шоир соли 1888 нашр шуд ва соли дигар Иван Алексеевич ба Орёл кўчида, дар рўзномаи маҳаллӣ ба кор даромад. Аввалин китоби Бунин, маҷмуаи «Шеърҳо» буд. Дере нагузашта ашъори Бунин шуҳрат пайдо кард. Шеърҳои навбатии Иван Бунин дар маҷмуаҳои «Зери осмони кушод» (1898), «Баргрезон» (1901) чоп шудаанд.

Шиносоии Иван Бунин бо бузургтарин нависандагон (Горкий, Толстой, Чехов ва ғайра) дар ҳаёт ва фаъолияти ў асари калон гузошт ва дар натиҷа ҳикояҳои нависанда «Себҳои Антонов» ва «Санавбарҳо» нашр шуданд. Насри Бунин дар «Асарҳои мукаммал» соли 1915 ҷамъоварӣ шудааст.

Тирамоҳи соли 1909 нависанда академики фахрии Академияи илмҳои Санкт-Петербург шуд. Бунин ба ғояҳои инқилобӣ муносибати манфӣ дошт ва бинобар ин Русияро абадӣ тарк кард. Ин яке аз саҳифаҳои фоҷиабортарин дар зиндагиномаи шоир аст.

Дар умри худ Иван Алексеевич Бунин ба бисёр мамлакатҳо аз қабили Аврупо, Осиё, Африқо сафар кардааст. Бунин дар бадарға фаъолона ба эҷодиёт машғул шуда, беҳтарин асарҳои худро навишт: «Ишқи Митя» (1924), «Зарбаи офтоб» (1925), инчунин романи асосии ҳаёти нависанда «Ҳаёти Арсенев» (1927–1929, 1933), ки ба Бунин дар соли 1933 ҷоизаи Нобелро овард. Соли 1944 Иван Алексеевич повести «Душанбеи покиза»-ро навишт.

Нависанда пеш аз маргаш аксар вақт бемор мешуд, аммо эҷодкориро қатъ намекард. Дар чанд моҳи охири умри худ Бунин бо кор навиштани портрети адабии А.П.Чехов банд буд, аммо он нотамом монд.

Иван Алексеевич Бунин солҳои зиёди умри худро дар ғурбат сипарӣ карда, ба яке аз адибони маъруфи бурунмарзии рус табдил ёфт.

Соли 1954 дар Нагасаки нависандаи бритониёии ҷопонӣ, барандаи Ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт дар соли 2017 Кадзуо Исигуро ба олам омад.

Фаъолияти нависандагии Кадзуо Исигуро дар соли 1981 оғоз ёфт, ки ў якбора се ҳикоя нашр кард. Дар давоми солҳои минбаъда ў қариб даҳҳо асари дигар навишт, аз ҷумла: «Азимҷуссаи дафншуда», «Вақте ки мо ятим будем», «Маро раҳо накун», «Боқимондаи рӯз», «Рассоми олами ноустувор».

Кадзуо инчунин якчанд филмнома навиштааст. Аз рўи романи ӯ «Маро раҳо накун», дар соли 2010 филм ба навор гирифта шуд. Ин роман тибқи баҳогузории маҷаллаи “Time” ба феҳристи «100 романи беҳтарини англисии ҳама давру замон» дохил шудааст. Пас аз шаш сол, ин ҳикоя боз дар андозаи силсилафилми камсериягӣ ба навор гирифта шуд.

5 октябри соли 2017 ба нависанда ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт дода шуд. Академияи Шоҳигарии Илмҳои Шветсия гуфт, Исигуро барои «асарҳои дорои қудрати бузурги эҳсосотӣ» мукофотонида мешавад. Нависанда узви Ҷамъияти шоҳии адабиёт мебошад. Асарҳои ӯ ба зиёда аз 30 забон тарҷума шудаанд.

Соли 1955 дар Уэст-Айлип, иёлати Ню-Йорк нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ, барандаи ҷоизаи Nebula Ҷеффри Форд чашм ба олами ҳастӣ кушод.

Давраи кӯдакии Ҷеффри дар шаҳри Ғарб Ислип, дар ҷазираи Лонг Айленд (иёлати Ню–Йорк) гузаштааст. Пас аз хатми мактаби миёна ва супурдани имтиҳони Scholarship Regency, Ҷеффрӣ ба коллеҷи ҷамоатҳои маҳаллӣ дохил шуд, аммо пас аз таҳсил дар як семестр, Форд аз ҳама имтиҳонҳо ноком шуда, коллеҷро тарк кард. Баъд аз он ба корҳои гуногун машғул шуд ва дар тӯли чанд соли меҳнати пурсамар маблағи кофӣ ҷамъ карда, ба ҳамон коллеҷи ҷамоатӣ баргашт ва ду сол он ҷо таҳсил кард ва шабона ба ҳайси ҳаммол кор мекард. Пас аз хатми коллеҷ, ӯ ба Донишгоҳи Ню-Йорк дохил шуд ва дар он ҷо дар курсҳои Ҷон Гарднер оид ба санъати адабӣ иштирок мекард. Ҷон Гарднер ҳатто якчанд ҳикояҳои аввали Ҷеффри Фордро дар маҷаллаи худ MSS нашр кард.

Ҳикояи аввалини Ҷеффри Форд “The Casket” (1981) буд. Соли 1988 аввалин романи ӯ бо номи “Ванитас” дар Ню Йорк дар нашриёти Space & Time Press нашр шуд. Аммо аз сабаби набудани вақти холӣ романи дуюми Ҷеффри Форд «Физиогномия» (1997) танҳо пас аз тақрибан даҳ соли аввал нашр шуд. Ин роман ибтидои трилогияи афсонавии «Шаҳри хуб сохташуда» (ё «Кли») гардид, ки онро романҳои минбаъдаи «Ёддоштҳо» (1999) ва «Оутланд» (2001) пурра карданд. Дар соли 2002 Форд триллери таърихии («Ню-Йорк») бо ангезаҳои тасаввуфӣ-тахайюлӣ «Портрети хонум Шарбук» ва дар тобистони соли 2005 романи шашуми нависанда «Духтаре дар шиша», нашр шуд. Ҷеффри Форд инчунин ду маҷмӯа – «Ёрдамчии нависандаи афсонавӣ ва дигар ҳикояҳо» (2002) ва китоби дуюми насри кӯтоҳи ӯ – «Империяи яхмос»-ро дар моҳи марти соли 2006 нашр кардааст. Асарҳои Форд инчунин ба бисёр тазкираҳо ва маҷмӯаҳои дигар, ки аз ҷониби Ҳелен Датлоу, Терри Виндлинг, Роберт Силверберг, Ал Саррантонио, Дэвид Ҳартвелл, Ҷефф Вандермер таҳрир ва дохил карда шудаанд. Ҳикояҳои зиёде дар маҷаллаҳои гуногун, аз ҷумла The Magazine of Fantasy & Science Fiction, Sci Fiction, Event Horizon, Black Gate, Space & Time ва нашрияҳои дигар нашр шудаанд.

Соли 2010 дар Абрамтсево нависанда ва намоишноманависи шӯравии рус Иван Лазутин дар синни 87-солагӣ даргузашт.

Иван Лазутин 2 ноябри соли 1923 дар деҳаи Пичаевои губернияи Тамбов (ҳоло маркази вилояти Тамбов) дар оилаи деҳқон ба олам омадааст. Аввалҳои солҳои 30-юм оила ба Сибир, ба зодгохи модараш мекўчад. Соли 1941 Иван Лазутин мактабро дар Новосибирск хатм карда, ба флот даъват шуд. Вай дар Флоти Уқёнуси Ором ҳамчун маллоҳи одӣ дар ҷазираҳои Баҳри Ҷопон хидмат кардааст.

Тирамоҳи соли 1943 ба Ҷанги Бузурги Ватанӣ фиристода шуд, солҳои 1943-1944 ҳамчун аскари гурўҳи оташфишонӣ дар қисмҳои миномётчиёни гвардия дар муҳорибаҳои фронтҳои 1-уми Белоруссия ва 2-юми Белоруссия иштирок кардааст.

Соли 1945 омўзишгоҳи 2-юми миномётчиёни гвардиро хатм кардааст.

Баъди ҷанг Иван Лазутин ба факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи давлатии Маскав дохил шуда, соли 1951 онро хатм кард. Ба аспирантура дохил шуд. Баъди хатми омузишгоҳ чор сол муаллими фанҳои мантиқ ва психология дар омўзишгоҳи ҳуқуқшиносии Москва шуда кор мекард.

Муаллифи ҳикояҳо ва романҳои: «Сержанти милиса» (1953-1956), «Мурофиаи судӣ идома дорад» (1962) «Қувони сиёҳ»,(1964-1965), «Баландӣ»,  «Чашма сангҳоро мешиканад» (1974), «Нишебиҳои соҳил» (1982-1986) ва ғ. мебошад

Дар авоили солҳои 2000-ум Иван Лазутин маҷмӯаи дуҷилдаи ёддоштҳо бо номи «Тағйирҳои шадиди тақдир»-ро нашр кард.

Асарҳои И.Лазутин ба як қатор забонҳои ИҶШС ва ҷаҳон, аз ҷумла ба забони англисӣ тарҷума шудаанд.

Иван Лазутин муаллифи песаҳои: «Ман иқрор мешавам…» (1962), «Тақдири актриса» (1968), «Сутуни «Падар» холист» (1976), «Давраҳо наздик мешаванд» (1979) мебошад.

Дар асоси достони «Сержанти милитсия» дар соли 1974 дар Ленфилм филми се қисмата ба навор гирифта шуд. Худи Иван Лазутин низ дар асоси ин достон намоишнома навишт, ки солҳои 1959-1970 дар театрҳои ИҶШС васеъ намоиш дода шуд.

Соли 1955 дар озмуни умумииттифоқии асарҳои адабӣ дар бораи кормандони милитсияи шуравӣ (озмунро Иттифоқи нависандагони шўравӣ якҷоя бо Вазорати корҳои дохилии ИҶШС мегузаронд) повести «Сержанти милитсия» сазовори мукофот гардид.

Дар озмуни умумииттифоқии асарҳои бадеӣ дар бораи синфи коргари ҳозираи шўравӣ романи «Чашма сангҳоро мешиканад» бо мукофоти Иттифоқи нависандагони ИҶШС ва Шурои Марказии Умумироссиягии иттифоқҳои касаба мукофотонида шуд.

Таҳияи Сафаргул Ҳусайнова