Истиқболи гарми устод Раҳим Ҳошим аз тарҷумаи форсии достони “Палангинапӯш”-.и Шота Руставели

Шота Руставели, “Палангинапӯш” Порчаҳо. Тарҷимаи Муртазо Фотимӣ, Тбилисӣ, 1966

“Таҳқиқоти лозима ошкор кардааст, ки Руставелӣ нусхаи аслии манзумаи “Вис ва Ромин”-и Фахриддини Гургониро мавриди истифода қарор медода, на тарҷимаи гурҷии онро… Ошноии муаллиф бо осори барҷастаи шуарои арабизабон ва форсизабон комилан мушоҳида мешавад. Илова бар ин шоир ба мазмунҳо ва истилоҳоти фолклории роиҷ дар мамолики шарқ ва минҷумла Эрон комилан ошно буда ва аз онҳо истифода кардааст…”

Институти шарқшиносии Академияи Фанҳои Гурҷистон бо тарҷимаи порчаҳое аз достони Шота Руставели “Палангинапӯш” ба форсӣ иқдом намуда, ба наздикӣ онро ба хонандагон тақдим кард.

Дар ин маҷмуаи на чандон калон қабл аз ҳама нафосати табъ ва ороиши китоб диққати хонандаро ҷалб менамояд. Маҷмуа дар ҳаҷми калон, дар коғази бисёр нафиси ҷилодор, бо хатти зебои настаълиқ, бо қалами хаттоти машҳури Озарбойҷонӣ Алӣ Миноӣ навишта шуда, дар ҳар саҳифа 8 мисраъ ва дар саҳифаи паҳлӯӣ асли матни мисраъҳо бо хатти зебои гурҷӣ дарҷ гардидааст. Дар маҷмуа ҳамагӣ аз 8 боби достон 99 дубайтӣ– ба истилоҳи адабии гурҷӣ “шоирӣ” тарҷима шудааст. Дар аввали китоб пешгуфтори муфассал ва хеле нофеи донишманди гурҷӣ Ҷамшед Гиунашвили дарҷ шудааст, ки дар бораи шароити сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии Гурҷистон дар арафаи ба вуҷуд омадани достони “Палангинапӯш” ва тарҷимаи ҳоли шоир маълумот дода, баъд мазмуни мухтасари манзума ва хусусиятҳои ғояӣ ва бадеии он бо забони хеле фасеҳ ва равон баён ёфтааст.

Маҷмӯа аз 210 саҳифа иборат буда, дар нисфи аввал тарҷимаи дубайтиҳо ва дар 88 саҳифаи охири амсол ва ҳикматҳои интихобшуда аз манзумаи Руставелӣ бо тарҷимаи форсӣ ва нақли аслии онҳо дарҷ гардидааст.

Муаллифи муқаддима дар бораи мазмуни ғоявии достон муфассал сухан ронда маълумотҳои барои хонандаи тоҷик хеле ҷолиби диққате медиҳад. Чунончи аз ғояҳои талқинкунандаи дӯстӣ дар достон сухан ронда мегӯянд:

“Руставели тарафдори дӯстии пок ва фидокорона мебошад. Дар айни ҳол таъбири дӯстии ӯ ҷанбаи байналмилалӣ дорад. Қаҳрамонони манзума намояндагони милали мухталиф ҳастанд, ки дар роҳи найл (расидан) ба ҳадафи муштарак ва таҳкими ормонҳои дӯстӣ ва бародарӣ якдил мебошанд. Қаҳармонони ӯ соҳиби ормонҳои заминӣ, вале олӣ ҳастанд. Руставели зиндагии пурмазмун ва дорои ҳадафро барои инсон лозим мешуморад ва бинобар ин фалсафаи шота Руставели бар ормонҳои баробарӣ, дӯстии милал, ишқ ба миҳан ва инсондӯстӣ муттақӣ аст”.

Баъд аз ин муаллифи муқаддима дар бораи шиносоии Руставелӣ ба забонҳои ҷаҳони мутамаддини ғарб ва шарқи замони худ сухан ронда менависад:

“Таҳқиқоти лозима ошкор кардааст, ки Руставелӣ нусхаи аслии манзумаи “Вис ва Ромин”-и Фахриддини Гургониро мавриди истифода қарор медода, на тарҷимаи гурҷии онро… Ошноии муаллиф бо осори барҷастаи шуарои арабизабон ва форсизабон комилан мушоҳида мешавад. Илова бар ин шоир ба мазмунҳо ва истилоҳоти фолклории роиҷ дар мамолики шарқ ва минҷумла Эрон комилан ошно буда ва аз онҳо истифода кардааст.

Аз байни достонҳои романтик марбут ба ин навъи адабиёт нуқтаҳои тамосе байни “Палангинапӯш”-и Руставели ва “Лайлӣ ва Маҷнун”-и Низомӣ вуҷуд дорад. Эҳтимол меравад ки аҳолии Гурҷистон, ҳатто дар давраи ҳаёти Низомии Ганҷавӣ, бо ашъор ва шояд шахси вай ошноӣ доштаанд. Лекин ҷаҳонбинии ин ду шоири бузурги Шарқ комилан аз якдигар мутамоиз мебошад. Ин тамоиз ҳам дар тафакури бадеии онҳо ва ҳам дар ба кор бурдани саноеи лафзӣ ва бадеияшон зоҳир мешавад. Низомӣ то андозае мафтуни дарки мистик ва сӯфиёнаи олам аст. Ба ин ҷиҳат қаҳрамонони ӯ қодир нестанд озодона амал кунанд. Маъшуқаи Маҷнун барои ӯ ба манзилаи маъбудест, ки наметавон ба он дастрасӣ ёфт. Дар сурате ки қаҳрамонони Шота Руставели на фақат фидокорона якдигарро дӯст медоранд, балки дар роҳи хушбахтӣ мубориза намуда, мушкилотро аз байн бурда ва бо ҳадафи хеш ноил мегарданд. Бинобар ин ҳадафи қаҳрамонои  Руставели комилан заминӣ буда ва ишқи онҳо қобили ҳусул мебошад. (саҳ.19)”.

Дар муқаддима дар бораи шакл ва вазни дубайтиҳо дар асли достон низ маълумот дода мешаванд.

Дубайтиҳои Руставели аз тарафи Муртазо Фотимӣ бо вазни ҳазаҷ (чор бор мафоилун) бо қофияи аа, бб тарҷима шуда, услуби мутарҷим хеле равон ва дилчасп ва вазни интихобкардаи вай ба мазмуни асар, ба назари мо, хеле мувофиқ мебошад.

Аз нахустин номаи Нестан Дариҷан ва маъшуқи худ чанд дубайтӣ ба тарзи мисол меоварем:

Гирифтам номаи маъшуқу қалбам з-он гулистон шуд,

Навишта андар он дилбар, ки даври ғам ба поён шуд.

Чун аз они туам акнун, чаро ин дарду бетобӣ?

Зи асрори даруни ман ту аз исмат хабар ёбӣ…

Маро ин орзу дар дил, ки бошам баҳри ту ҳамсар,

Фиканда ошташи ишқат даруни қалби ман ахтар.

Ман аз айвони кохи худ бидидам қалби хунборат,

Шудам огоҳ аз розат чу дидам ҳолати зорат.

Туро шоистатар акнун либоси разму кин бар тан,

Ба ҷангӣ бо хитоиҳо чунон мардони шерафкан.

Кунун гар чеҳраам равшан шуда ин шоми зулмонӣ,

Чаро селе зи хуни дил ба пои гул биафшонӣ?

Кушуд аз баҳри ман исмат нуҳуфта розро яксар,

Зи шӯру шавқ гӯӣ уфтод андар дилам озар.

Зи шодии дарун афрӯхт рухсорам, фурӯзон шуд.

Зи гарми ранги рух монандаи лаъли Бадахшон шуд.

Аз амсол ва суханони пурҳикмати Руставели низ, ки дар қисми дуюми китоб ҷо дода шудаанд, чанд мисол меоварем. Суханони Руставели дар бораи шеър:

“Шеъргӯӣ аз қадимулайём бахше аз ҳикмат шумурда мешудааст. Дар шеър ҳаловати нағмаҳои худоӣ вуҷуд дорад, ки сомеаи шунавандаро лаззат мебахшад ва мардуми хирадманди ҷаҳон аз шунидани он маҳзуз (хурсанд) мешаванд. Гуфтори тӯлонӣ дар шеър кутоҳ оварда мешавад ва ҳусни шеър ҳам ҳамин аст.

Касе ки тасодуфан ду-се шеър ба ҳам бибофад, шоир нест ва набояд худро ҳамдӯши шуарои бузург бидонад. Ҷаста-гурехта як-ду шеъри номавзун гуфта ва чун қотири лаҷуҷ (ҳаҷири якраҳа) инод меварзад, ки беҳтарин шеърро сурудаст.

Шоир набоястӣ ҳунари худро беҳуда сарф кунад, бояд ба маъшуқе дил баста ва ишқи худро ба ӯ ихтисос диҳад, тамоми ҳунари хешро дар роҳи вай ба кор бурда ва танҳо ӯро биситояд, ҷуз маъшуқ, ба касе дил набандад ва фақат ба хотири вай нағмасароӣ кунад”.

Чанд намуна аз афоризмҳои Руставели:

• Меҳмон бояд матлуб бошад ва мизбон бонишот.
• Паймоншикан ҳаргиз комёб нахоҳад шуд.
• Гуфтан гоҳе судмандтар аз нагуфтан аст ва замоне зиёновартар.
• Ҳангоми мусибат инсон ба дӯстон ва наздикон ниёзманд аст.
• Ишқ моро ба тарафи камол мебарад.
• Ҳукамо гуфтаанд: ранҷонидани дигарон сарчашмаи бадбахтиҳост.
• Агар молики ақли худ ҳастӣ, наметавон туро дармонда номид.
• Туфу бар мардонагии ту, ки маъшуқи хешро меранҷонӣ.
• Дӯстии ду ҷониба халалнопазир аст.
• Симу зар гурзи шайтон аст, бубинед чӣ мекунад!
• Шахси некӯкор оқубат ноком намешавад.
• Аз гул пурсиданд: ту ки ба ин лутфу зебоӣ офарида шудаӣ, пас чаро пур аз хорӣ ва ба даст оварданат душвор аст?

Гул ҷавоб дод: бидуни таҳаммули талхӣ ширинӣ муяссар намешавад, он чӣ душвор ба даст ояд, ширинтар аст.

• Ҳар чизи гаронбаҳо, ки ба осонӣ ба даст ояд, беқадр мегардад…

Мо мутарҷими достонро бо муваффақияте, ки ба даст даровардааст, табрик гуфта, хондани ин асари муҳимро ба дӯстдорони назм тавсия менамоем.

РАҲИМ ҲОШИМ

Манбаъ: маҷаллаи “Садои Шарқ”, соли 1967, №7

Таҳияи Шавқинисо Носирова,
мутахассиси шуъбаи матбуоти даврӣ