Ҷойгоҳи китоб дар ташаккули симои маънавӣ ва ҳисси худшиносии насли наврас
Ояндаи ҳар миллат ва пойдориву устувори давлатдории миллӣ аз тарбияи насли наврас вобастагии амиқ дорад. Насли калонсол бо истифода аз таҷрибаи андўхтаи хеш таҳкурсии давлату ҷомеаро гузошта, бо сад умеду орзу насли навраси худро тарбия мекунад, ки то онҳо ҳамчун ворисони арзанда ба камол расанд, қадри таъриху тамаддуни бостонии худро донанд, ба мероси пурғановати ниёгон, арзишҳои ваҳдату истиқлол арҷ гузоранд, моҳияти муқаддасоти миллӣ, зарурати ҳифзи марзу буми аҷдодиро дарк кунанд, ҳамеша ин сарзаминро, ки номаш Тоҷикистон аст, ба ҷон баробар дўст доранд ва барои ҳимояи он сина сипар карда тавонанд.
Барои он ки дар замири насли навраси тоҷик чунин сифатҳои олӣ ташаккул ёбанд, оилаву мактаб ва дигар ниҳодҳои масъули тарбия бояд пайваста низоми таълиму тарбияро такмил диҳанд, онро ба талаботи замони муосир мутобиқ гардонанд, аз тамоми имконияту воситаҳо самаранок истифода баранд ва муҳимтар аз ҳама, таҷрибаи пешқадами пешиниёнро дар самти таълиму тарбия сарфи назар накунанд.
Дар раванди таълиму тарбия силсилаи пайванди наслҳо набояд гусаста бошад. Маҳз ҳамин хусусияти гусастанопазирӣ пайванди як наслро ба насли дигар қавитар гардонида, арзишу муқаддасотро аз ниёгон ба ворисон интиқол медиҳад ва дар ҷараёни ташаккули симои маънавӣ ва ҳисси худшиносиву худогоҳии намояндагони ҳар миллат нақши калидӣ мебозад.
Хушбахтона, дар марҳилаҳои гуногуни таърихи давлатдории миллии тоҷикон ҳамеша шахсиятҳое ба майдони сиёсат қадам ниҳодаанд, ки бо шарофати ақлу заковати онҳо ҳар як насли нав тавонистааст ганҷинаи ниёгонро бо дурдонаҳои тоза ғанӣ гардонад, барои ояндагон мероси арзишмандеро боқӣ гузорад.
Дар ин радиф метавон аз Паём-сухани самимии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти кишвар ба мақоми олии қонунгузори кишвар, ба ҳар як ҳамватан, пайғоми пурифтихори насли имрўз ба ояндагон ва муждаи созанда дар роҳи пурифтихори рушди давлатдории тоҷикон ёдовар шуд.
Дар доираи манфиатҳои миллӣ мустақилона муайян гаштани самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷӣ ва дурнамои рушди мамлакати мо, ки тавассути ироаи Паёми Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ ва дар симои он ба тамоми мардуми Тоҷикистон сурат гирифт, воқеан, боз як тантана дар самти давлатдории миллӣ ва амалӣ шудани ормонҳои таърихии миллати тоҷик маҳсуб меёбад.
Таърихи навини миллат собит намуд, ки аз нахустин рўзҳои ба истиқлоли сиёсиву фарҳангӣ расидани Тоҷикистон Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон эҳёи суннату оинҳои миллӣ, гиромидошти бузургони миллат ва фарҳангу таърихи онро ҳамчун рукнҳои меҳварии сиёсати давлатдории хеш қарор дод.
Дар сиёсати ин марди хирад китобу китобдорӣ ҷойгоҳи хоса дорад. Пас аз ноил гардидан ба истиқлоли давлатӣ Президенти мамлакат бо дарки амиқи нақши китобу китобдорӣ дар эъмори давлатдории миллӣ, бунёди ҷомеаи аз ҷаҳолату таассуб озод, ташаккули симои маънавӣ ва ҳисси хештаншиносии онҳое, ки тақдири имрўзу ояндаи ин ҷомеаро бар дўш хоҳанд гирифт, ба рушди ин соҳаи ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи хоса зоҳир карданд. Дар як фосилаи кўтоҳи таърихӣ таҳия ва ба тасвиб расидани як силсила санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ доир ба соҳаи китобдорӣ, таъсиси шумораи хеле зиёди мағозаҳои фурўши китоб дар маркази шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ, баргузории силсиланамоишгоҳҳои байналмилалии китоб, таҷлили ҳамасолаи «Рўзи китоб» дар мамлакат, бунёди бинои нави Китобхонаи миллии Тоҷикистон ва боз чандин иқдомҳоро метавон аз муҳимтарин дастовардҳои даврони соҳибистиқлолӣ дар ин самт арзёбӣ кард.
Пас аз қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи фаъолияти китобдорӣ» (с.2003) ва Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи беҳтар намудани вазъи Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи Абулқосим Фирдавсӣ» (с. 2003) барои ба талаботу ниёзҳои ҷомеаи муосир мутобиқ гардонидани самтҳои рушди фаъолияти Китобхонаи миллии Тоҷикистон ва дар маҷмўъ, соҳаи китобдорӣ дар мамлакат шароитҳои мусоид фароҳам оварда шуданд.
Дар баробари амалӣ гардидани чандин барномаҳои соҳавии китобдорӣ ҷиҳати дар амал татбиқ намудани нишондоди санадҳои мазкур санаи 3-юми декабри соли 2021 «Барномаи рушди Китобхонаи миллии Тоҷикистон барои солҳои 2022-2027” аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шуд. Ҳадафи асосии Барномаи мазкур беҳбуд бахшидан ба тамоми самтҳои фаъолияти Китобхонаи миллӣ, бахусус рақамигардонии фонди китобхона, таъсиси озмоишгоҳ оид ба таъмир ва тармими ҳуҷҷатҳо, ташкил намудани курсҳои бозомўзӣ, таъсиси маҷаллаи илмӣ, автоматикунонии равандҳои хизматрасонӣ, компютеркунонӣ ва ҷорӣ намудани технологияи муосири иттилоотӣ дар фаъолияти китобхона, омода кардани мутахассисони баландихтисоси соҳа ва такмили сатҳи донишҳои касбии китобдорон мебошад.
Дар замонҳои гузашта намояндагони аҳли илму адаби тоҷик, ба монанди Абӯабдуллоҳи Рўдакӣ, Абулқосим Фирдавсӣ, Абўалӣ ибни Сино, Умари Хайём, Носири Хисрав, Закариёи Розӣ, Абурайҳони Берунӣ, Камоли Хуҷандӣ ва боз чандин дигарон новобаста аз дастрасии нисбатан маҳдуд ба китобу китобхона тавонистанд аз худ мероси оламшумуле боқӣ гузоранд. Пас чаро ворисони онҳо дар чунин шароити мусоид ва пур аз техникаву технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ бояд дар самти кашфиёти илму техника пешсаф набошанд?
Ҳол он ки, ғамхориҳои пайвастаи Пешвои миллат дар самти дастгирии фарҳанги миллӣ, аз ҷумла китобу китобдорӣ беназиранд.
Аз ин рў, бо истифода аз фурсати бениҳоят мусоиди таърихӣ ва фазои созгори омўзишу кашфиёт, ки Пешвои миллат фароҳам овардаанд, насли наврасро зарур аст, ки ба китобхонӣ рўй оваранд, ба китоб чун ба ғизо ниёз дошта бошанд ва ин ҳисси ниёзмандӣ, таҳкурсии он бояд дар хонавода гузошта шавад, сипас низоми омўзишу тарбия дар кўдакистону дабистон кўдакро ба дунёи зебои пур аз рамзу рози китоб ворид созад, донишкадаву донишгоҳ онро ба як рукни муҳиму вижаи зиндагии онҳо табдил диҳад.
Боиси қаноатмандист, дар чанд соли охир ба шарофати сиёсати фарҳангдӯстонаи Пешвои миллат, дастгирӣ ва ғамхории ӯ аз аҳли адабу фарҳанг, боло рафтани сатҳи зиндагӣ дар байни мардум ҳаракати хуби рӯ овардан ба китоб ва китобхонӣ мушоҳида мешавад, ки ин моро ба бозгашти боварию эътимод ба нерӯи китоб ва сухан дар ҷомеа умедвор мекунанд.
Муҳайё кардани фазои китобхонӣ дар ҷомеа яке аз вазифаҳои асосии ниҳодҳои марбута, бахусус, китобхонаҳо ба шумор меравад. Ниҳодҳои мазкур бояд пеш аз ҳама барои тарғибу ташвиқи китоб ва мутолиаи китоб ҳамчун сарчашмаи маърифатнокии инсон саъю талош варзанд. Зеро китоб бузургтарин ва бебаҳотарин маводест, ки маънавиёти шахси китобхонро ғанӣ мегардонад, ӯро пурдон мекунад, захираи луғавии ӯро бой ва маърифатнокиашро баланд мебардорад.
Беҳуда нест, ки бузургони илму адаби олам пайваста китобро ситоиш кардаанд. Ҳанўз файласуфи аҳди қадим Ситсерон фармуда буд, ки хонаи бекитоб шабеҳи ҷисми берўҳ аст. Ҷонатан Свифт қайд намудааст, ки «вақте, ки ман китоб мехонам, ба назарам чунин менамояд, ки он зинда аст ва бо ман суҳбат мекунад». Михаил Александрович Шолохов таъкид кардааст, ки «ба сўи маърифат ҷасурона қадам занед ва китобро сидқан дўст доред! Вай на фақат беҳтарин дўсти Шумо, балки то охири умр ёри вафодори Шумо хоҳад буд».
Воқеан, инсоният маҳз ба шарофати китоб аз асорати ҷаҳлу нодонӣ халос мешавад. Тоҷикон аз баракати осори безаволи хаттӣ, ки ниёгони хирадманд ба мерос гузоштанд, ҳамчун миллати фарҳангӣ ва тамаддунофар эътироф шуданд. Аз ин ҷост, ки мо ҳамеша соҳибтамаддуну соҳибкитоб буданамонро таъкид карда, аз абармардони илму фарҳанги хеш ба ифтихор сухан мегўем. Ин моро водор мекунад, ки барои ташаккул ва такомули фарҳанги китобхониву китобдўстӣ заминаҳо ва шароитҳои боз беҳтарро фароҳам созем, омилҳои пастшавии сатҳи фарҳанги мутолиаи китобро дар байни баъзе аз қишрҳои ҷомеа мавриди таҳқиқи ҷиддӣ қарор диҳем.
Шоистаи зикр аст, ки мутолиаи китоб тавассути падару модар дар хона таъсирбахштарин омили тарғиби китобу китобхонӣ дар миёни фарзандон аст. Баррасии китобҳои мутолиашуда бо иштироки тамоми аъзои оила, ҳамчунин бо ҳамсабақон дар мактаб, донишкадаву донишгоҳҳо дар бедор кардани шавқу завқи китобхонию донишомўзӣ бисёр самаровар аст.
Тарбияи фарзанд на танҳо ҷиҳатҳои ахлоқӣ, рафтору гуфтор ва ба ҷо овардани иззату эҳтироми калонсолонро фаро мегирад, балки муҳимтар аз ҳама, аз даврони хурдсолӣ диққати фарзандро ба хондани китобҳои дар ҳар мавзӯи ба ӯ шавқовар, шеъру ҳикояҳои адибони бачагон, ба монанди М.Миршакар, Г.Сулаймонова, Азизи Азиз, Наримон Бақозода, Муродалӣ Собир ва боз чандин дигарон, ки барои кўдакону наврасон эҷод мекунанд, ҷалб намудан мебошад.
Ба андешаи педагоги машҳури рус, мураббии бузург В.А.Сухомлинский маъно ва мақсади асосии ҳаёти оилавӣ ин тарбияи фарзандон, муносибати хуби зану шавҳар, яъне падару модар, мактаби асосии тарбияи фарзандон аст. Бинобар ин, шавқу завқи китоб ва китобхониро аз оила ва кӯдакистон сар карда, фарзандонро, насли ояндаро бояд дар фазои пур аз муҳаббат нисбат ба китоб-маҳсули ақлу заковати мардуми соҳибтамаддун тарбия намоем.
Зеро тавре, ки Пешвои муаззами миллат дар Паёми хеш ба Маҷлиси Олӣ (26.12.2019) иброз намуданд,-«Ҷавонони мо давомдиҳандагони кору фаъолияти насли калонсол, нерӯи тавоно ва иқтидори воқеии пешрафти ҷомеа, хулоса, ояндаи давлат буда, фароҳам овардани шароити мусоид барои фаъолияти онҳо минбаъд низ ҳамчун яке аз масъалаҳои муҳимтарини сиёсати Ҳукумат боқӣ мемонад».
Таваҷҷуҳи пайвастаи Роҳбарияти давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, бахусус, Пешвои миллат нисбат ба хониш ва дониш моро водор мекунад, ки китобхониро ба ҷараёни умумимиллӣ табдил диҳем.
Имрўз вақти он расидааст, ки китобхона дар ҷомеаи муосир нақши тарбиявӣ, иттилоотӣ ва маърифатии хешро дар сатҳи баланд иҷро намояд. Вале барои дар сатҳи баланди касбӣ иҷро намудани таъиноти иҷтимоии китобхонаҳо, қабл аз ҳама савияи донишҳои тахассусии кормандони онҳоро баланд бардоштан лозим аст.
Аз ин рў, бо мақсади баланд бардоштани салоҳияти касбии китобдорон ҷиҳати сари вақт ва ба таври мукаммал қонеъ гардонидани эҳтиёҷоти иттилоотии истифодабарандагони китобхонаҳо, мусоидат намудан ба раванди худшиносӣ, ватандўстӣ ва маърифатноксозии афроди ҷомеа, инчунин тарғиби ҳамаҷонибаи сиёсати фарҳангии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин соҳа андешидани тадбирҳои зерин ба мақсад мувофиқ мебошад:
- таҳияи лоиҳаи «Барномаи рушди фаъолияти китобхонаҳои давлатӣ-оммавӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2029»;
- бо мақсади таъмини рушди устувори муассисаҳои фарҳангӣ дар марҳилаи нави пешрафти ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон, тамоюлоти ҷаҳонишавии фарҳанг тавассути таҷдиди инфрасохтор, таҳкими заминаи рақобатпазири моддӣ-техникӣ, тарбияи кадрҳои соҳа, татбиқи самарабахши нерўи фарҳангӣ ва маънавии афроди ҷомеа таҳия ва тасдиқ намудани «Барномаи компютерикунонии китобхонаҳои деҳот барои солҳои 2024- 2029»;
- ҳамасола баргузор намудани озмуни ҷумҳуриявии библиомарафон таҳти унвони «Ҳамнишине беҳ аз китоб махоҳ»;
- таҳияи лоиҳаи «Консепсияи хониши кўдакону наврасон дар Тоҷикистон»;
- дар ҳамкорӣ бо МДТ «Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода» ташкил намудани курсҳои такмили ихтисос ва бозомўзӣ барои китобдорони китобхонаҳои ҷумҳурӣ;
- бо назардошти афзалият доштани шумораи кўдакону наврасон дар таркиби аҳолии шаҳру ноҳияҳо оғоз намудани сохтмони биноҳои алоҳида барои китобхонаҳои бачагона;
- дар асоси талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи фаъолияти китобдорӣ» ба китобхонаҳои марказии шаҳру ноҳияҳо додани мақоми шахси ҳуқуқӣ ҷиҳати таъмини мустақилияти молиявии онҳо барои харидории китобҳои тозанашр, таҷҳизоти муосири техникӣ, мизу курсиҳо, рафҳои китобмонӣ ва ғайра.
Тадбирҳои мазкур барои баланд бардоштани сатҳи маънавии ҷомеа, тарғибу ташвиқи арзишҳои фарҳангӣ, эҷоду ҳунар, рушди минбаъда ва беҳтар ба роҳ мондани фаъолияти муассисаҳои фарҳангӣ равона гардида, кормандони соҳаро водор месозад, ки нерӯи илмию эҷодии худро ба нафъи кишвар сафарбар намоянд ва бо эҳсоси ифтихормандӣ дар бунёди давлати соҳибистиқлоламон саҳми худро гузоранд.
Зафари ШАРИФ,
декани факултети китобдорї
ва иттилоотшиносии МДТ
«ДДФСТ ба номи Мирзо Турсунзода»