Китоби нав. Азим Байзоев. «Муаммоҳои имлои забони тоҷикӣ»
Ин китоби тозанашр муҳимтарин масъалаҳо ва мушкилоти марбут ба имлои забони тоҷикӣ, аз ҷумла, муқаррароти Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ ва Аломатҳои китобати забони тоҷикӣ (2021) дар асоси қонунмандиҳо ва асолату табиати забони тоҷикӣ, муқоисаи он бо алифбои ниёкон, ном ва номгузорӣ дар муқоиса бо забонҳои дигарро ба бащс мекашад. Дар охири китоб мақолаи дигари муаллиф “Роҷеъ ба муайян намудани меъёрҳои забони адабӣ ва гуфторӣ” низ ҷой дода шудааст, ки дар баробари қоидаҳои имло масъалаҳои равониву асолати забони тоҷикӣ ва роҳҳои тоза нигоҳ доштани он баррасӣ шудааст.
Зарурати нашри китоби мазкур чӣ будааст ва ҳадафи муаллиф чист? Ба ин ва суолоти дигар муаллиф дар сарсухани худ посух додааст, ки онро пурра нашр мекунем.
МАШВАРАТ ИДРОКУ ҲУШЁРӢ ДИҲАД
“Забон рукни асосии миллат ва давлат аст. Миллату давлат соҳиб ва пуштибони забонанд.Ин аст, ки забон ва давлату миллат дар паноҳи якдигаранд.”
Эмомалӣ Раҳмон
Яке аз бузургтарин ва муқаддастарин дастовардҳои даврони Истиқлол ба мақоми расмӣ пазируфта шудани забони тоҷикӣ ва дар ин замина рушди босуботи он дар ҳамаи соҳаҳои фаъолияти ҷомеаи тоҷикон аст. Тоҷикистон аз аввалин кишварҳое буд, ки ҳанўз дар замони Шуравӣ (1989) Қонуни забонро ба тасвиб расонд. Пас аз расидан ба Истиқлоли давлатӣ корбурди забони тоҷикӣ дар сиёсат, иқтисодиёт, илму фарҳанг, кишоварзӣ, тандурустӣ ва дигар соҳаҳо ба роҳ монда шуда, барои рушди бемайлони он Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, бахусус, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми шароитҳои моддию маънавиро фароҳам сохтанд.
Дар ин раванд Алифбои забони тоҷикӣ ва қоидаҳои имлои он низ вобаста ба талаботи замони нав таҷдиди назар гардиданд. Ҳамагон медонанд, ки қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ се маротиба иваз шуданд (солҳои 1998,2011 ва 2021). Зарурати давра ба давра тағйир ёфтани қоидаҳои имлоро баъзеҳо ба талаботи замон ва омилҳои объективӣ алоқаманд созанд, баъзеи дигар аз номуназзамӣ ва набудани андешаи ягонаи умумӣ дар байни мутахассисони соҳа медонанд.
Табиист, ки заминаҳои таҳриру таҷдиди назар ба қоидаҳои имло баҳсу мунозираҳое буданд, ки давра ба давра аз ҷониби мутахассисону муҳаққиқон тавассути васоити ахбори омма ва дар нишастҳои илмиву амалӣ пешкаши мардум мегардиданд.
Одатан, вақте ки ин ё он қонун таҷдиди назар мегардад, ҳама ё аксарияти кулли мардум ба он умед мебанданд, ки мушкилоти ҷойдошта ҳалли худро меёбад. Вале ин дафъа ҳам, пас аз қабули Қоидаҳои нави имло, ибрози андешаҳои гуногун ва баҳсу мунозираҳо роҷеъ ба комёбиҳову норасоиҳои он дар суҳбатҳои расмиву ғайрирасмӣ дар байни омма идома дорад.
Ҳақиқат ин аст, ки дар дунё забонеро наметавон пайдо намуд, ки қоидаҳои имлои он пурраву мукаммал бошад ва аз ҷониби ҳамаи соҳибони забон мусбат пазируфта шавад. Аз ин рў, мавҷуд будани баҳсу мунозираҳо дар атрофи қоидаҳои нав низ як чизи табиист.
Вақте, ки қоидаҳои имло ба сифати ҳуҷҷати расмӣ аз ҷониби ҳукумати ҳар кишвар ба тасвиб мерасад, вазифаи соҳибони забон он аст, ки онро бечунучаро риоя намоянд. Дар баробари ин, барои ибрози назару андешаҳ гуногун дар атрофи нозукиҳои он фазои мубодилаи афкор ҳамоно мусоид боқӣ мемонад. Чунин буду ҳаст ва Тоҷикистон низ истисно нест. Бинобар ин, дар баробари риояи ҳатмии муқаррароти Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ ва аломатҳои китобати забони тоҷикӣ моро месозад, ки ба чанде аз нозукиҳои он равшанӣ андозем, сабабҳо ва заминаҳои пайдоиши мушкилотро ба риштаи таҳқиқ кашем, дар асоси таҳлили ҳамаҷониба ва беғаразона андешаҳои худро бо пешниҳодҳои мушаххас пешкаши муҳаққиқону мутахассисон гардонем.
Таҳлилу барраси матолибе, ки то имрўз дар атрофи Қоидаҳои нави имло дар нашрияҳои гуногун ва шабакаҳои иҷтимоӣ нашр шудаанд,аз он гувоҳӣ медиҳад, ки дар доираи як мақола арзёбӣ кардани ҷанбаҳои мусбат ва манфии он аз имкон берун аст. Бинобар ин, мо саъй намудем, ки доир ба ҳамаи паҳлуҳои ин масъала ба тарзи мукаммал андешаҳои худро иброз дошта, дар зимн барои ҳалли мушкилоти мавҷуда майдони табодули назари оқилонаро боз намоем. Ба умеде, ки баъзе нозукиҳои имлои забони тоҷикӣ равшантар гардад, ба умеде, ки шояд дар ояндаи дур ё наздик масъулону мутахассисон ба ин нуқтаҳо таваҷҷуҳ зоҳир кунанд ва ниҳоят, ба умеде, ки фасоҳату зебоӣ ва равонии забони тоҷикиро тавонем ҳифз кунем.
Мо қасдан аз зикри номи ашхосе, ки дар атрофи Қоидаҳои имло фикру андешаҳои худ, аз ҷумла, эроду пешниҳодҳои ҷолиби худро дар нашрияҳои даврӣ манзури хонандагон кардаанд, худдорӣ намудем. Ин ба он хотира аст, ки бо касе ҳамфикр будану бо каси дигар хилофи назар доштани худро зикр накунем ва ба шахсияти онҳо ғубори хотир нарезем. Такроран таъкид мекунем, ки ҳадафи мо фақат он аст, ки дар атрофи нозукиҳои имлои забони тоҷикӣ андешаҳои худро бо далелу мулоҳизаҳои мантиқӣ, ба тарзи муфассалтару мукаммалтар ва фаротар аз доираи як мақола иброз дошта бошем.
Хонандагони гиромӣ метавонанд ва ҳақ доранд, ки ба ин ё он андешаи мо розӣ набошанд. Барои мо муҳимтар аз ҳама он хулосаҳо ва пешниҳодҳоест, ки дар охири ин матлаб ҳамчун натиҷаи таҳлилу баррасии нозукиҳои ин масъала ҷой дода шудаанд. Ин як даъватест аз ҳамаи дўстдорони забони милии тоҷикӣ, то ки барои ҳифзи арзишҳо ва тозагиву равонии он дастҷамъона саъю кўшиш ба харҷ диҳем.
**** **** ****
Китоб барои мутахассисон ва оммаи васеи хонандагон тавсия шудааст.
Китоби “Муаммоҳои имлои забони тоҷикӣ”-ро шумо метавонед дар Китобхонаи миллӣ мутолиа намоед.
Таҳияи Мавзуна Назарова.