Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 8 – уми май

Соли 1744 нависанда, рӯзноманигор, ношири рус Николай Иванович Новиков чашм ба олами ҳастӣ кушод. Николай Иванович Новиков дар мулки Тихвинское-Авдотинои назди Маскав дар оилаи ашроф ба воя расидааст.

Баъди хатми гимназияи Донишгоҳи Маскав, солҳои 1767-1769 дар полки Измайловский хидмат мекунад.

Соли 1769  дар Санкт-Петербург ба нашри маҷаллаҳои ҳаҷвӣ: «Трутень» (1769-1770), «Пустомеля» (1770), «Рассом» (1772-1773) ва «Кошелек» (1774) шуруъ кард.

Новиков бо мақсади дар рўҳи равшанфикрӣ тарбия намудани насли нави рус «Таҷрибаи луғати таърихии нависандагони рус»-ро (1772) аз чоп баровард, ки маҷмуаи бисёрҷилдаи пурқиматтарин маъхазҳои таърихӣ («Вивлофикаи қадими рус, 1773-1775) ва «Таърихи скиф»-и аввалин олим  ва муаррихи рус А.И.Лизловро нашр кардааст.

Ӯ солҳои охири умри худро дар мулки падарӣ гузаронд ва дар он ҷо 12 августи соли 1818 даргузашт.

Соли 1766 дар Маскав шоири рус Василий Пушкин, тағо ва аввалин мураббии адабии Александр Пушкин ба олам омад.

Василий таълими мукаммали хонагии фаронсавӣ гирифт, аз синни ҳаждаҳсолагӣ дубайтӣ ва эпиграммаҳои фаронсавӣ эҷод карда, дар намоишҳои ҳаваскорон ширкат варзидааст ва ҳамчун як зарофагўй маъруф буд.

Нахустин шеъри Василий Пушкин соли 1793 дар маҷаллаи «Меркурий Санкт-Петербург» нашр шуд. Ин шеър бо беҳтарин анъанаҳои ҳаҷвии классикӣ эҷод шуда, таваҷҷӯҳи ҳамзамононро ба худ ҷалб кард.

Шиносоӣ бо Иван Дмитриев хусусияти кори адабии ӯро тағйир дод. Вай тамоми умр Василий Дмитриевро муаллим ва дўсти худ медонист, ўро дар қатори Карамзин иззату эҳтиром мекард.

Дар соли 1811 беҳтарин асари ӯ «Ҳамсояи хатарнок» рўйи чоп омад, ки вокуниши васеъ пайдо кард. Қайд кардан ба маврид аст,  ки Василий Пушкин ба шарофати ин асар қариб дар қатори якуми нависандагони руси солҳои 1810-ум қарор дорад.

Василий Пушкин дар ҳаёти шоири ҷавон Пушкин нақши муайян бозид. Дар эҷодиёти Александр Сергеевич истинодҳо, ишораҳо ва иктибосҳо аз ашъори амакаш бисёранд.

Василий Лвович Пушкин 1 сентябри соли 1830 дар Москва вафот кард.

Соли 1885 дар Брантфорд нависандаи амрикоӣ ва канадаӣ Томас Костен ба дунё омад.

Томас пас аз хатми мактаб ба Донишкадаи Коллеҷи Брантфорд дохил шуд. Аз соли 1902 – мухбири рӯзномаи Brantford Courier буд. Сипас дар ҳафтаномаҳо ва маҷаллаҳои пешбари Канада ва баъдан Амрико, ки ба адабиёт бахшида шудаанд, ҳамкорӣ кард. Ҳанӯз дар мактаб, Костен чаҳор роман эҷод кард (яке аз онҳо ба шоҳзодаи Оранҷ бахшида шуда буд), ки дар байни хонандагон муваффақ набуданд. Аввалин романи бомуваффақияти Т.Костен «For My Great Folly» соли 1942 нашр шуда, ба бестселлер табдил ёфт ва аз он вақт инҷониб худро комилан ба фаъолияти адабӣ бахшида, ба тадқиқоти таърихӣ машғул шуд ва аз силсилаи романҳо дар бораи таърихи Англия дар асри XVIII корашро оғоз кард. Т.Костен қариб бист романашро дар ИМА нашр кардааст, ки ба забонҳои гуногун, аз ҷумла ба забони русӣ тарҷума шудаанд. Асарҳои Томас  Костен омехтаи таърихи тиҷоратӣ (Сафед ва тилло, Таърихи Фаронсаи нав то соли 1720) ва бадеӣ дар асоси рӯйдодҳои воқеии таърихиро тасвир мекунанд. Асарҳои машҳури Т.Костен «Садбарги сиёҳ», «Махзани подшоҳ», «Роҳи дурахшон» ва махсусан «Косаи нуқра» маҳсуб мешаванд.

Аз издивоҷи худ бо Ида, Рандолф Спрагҷ ду фарзанд дошт. Духтараш Ҳейкрафт низ нависанда шуд. Томас Бертрам Костен соли 1965 дар хонаи худ дар Ню Йорк бар асари сактаи қалб дар синни 80-солагӣ даргузашт.

Соли 1895 мунаққид ва нависандаи амрикоӣ Эдмунд Уилсон ба олам омад.

Эдмунд Уилсон (англисӣ Edmund Wilson)  дар Ред Банки иёлати Ню Ҷерсӣ ба воя расидааст. Соли 1916 Донишгоҳи Принстонро хатм карда, соҳибмаълумот гардид. Дар давоми Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ ӯ дар разведкаи артиши Амрико хидмат мекард.

Дар миёнаи солҳои 30-ум ба ИҶШС омад ва аз соли 1940 бо В.В.Набоков мукотибаи доимӣ дошт. Шояд ба шарофати асарҳои ў Амрико Пушкинро шинохт ва қадр кард.

Асрҳои «Қасри Аксел» (1931),  «Дар истгоҳи Финляндия» (1940), «Захм ва камон» (1941),  «Фоҷиаи эътироф» (1943), «Номаҳои баҳри мурда» (1955), «Равзанаи Русия барои хонандагони хориҷӣ» (1972  баъд аз марг), «Солҳои панҷоҳум» (рузнома, 1986) маҳсуби ўянд.

Инчунин, ҳамроҳи Набоков асарҳои А.С.Пушкинро («Савораи биринҷӣ», «Мотсарт ва Салери») ба забони англисӣ тарҷума кардааст.

Соли 1963 бо медали президенти Амрико барои озодӣ мукофотонида шуд.

Соли 1940 дар Ню Йорк нависанда ва филмноманависи амрикоӣ Питер Бенчли  таваллуд шуд.

Питер Бенчли нависандаест, ки дар ҷаҳон бо китоб ва филми ҳамноми он «Ҷоғҳо» шинохта шудааст. Триллери Стивен Спилберг кайҳо боз таваҷҷуҳи хонандагонро ба асари ғайриоддии нависандаи амрикоӣ ҷалб кардааст.

Питер Брэдфорд Бенчли дар оилаи нависанда ба воя расида, пас аз хатми Донишгоҳи Ҳарвард як сол дар саросари ҷаҳон сафар кард. Дар соли 1964 муаллиф ба ҳамкорӣ бо рӯзномаи машҳури «Вашингтон Пост» шурӯъ кард, сипас дар рӯзномаи “Нюсуик”  ва баъдан дар радио ва телевизион ба ҳайси шореҳи телевизион кор кард.

Дар соли 1974 романи «Ҷоғҳо» рўйи нашр омад, ки дар тӯли 44 ҳафта дар рӯйхати бестселлерҳо монд. Теъдоди китоб ба бист миллион нусха расид. Филми Стивен Спилберг бо номи «Ҷоғҳо»  Питер Бенчлиро ба яке аз адибони сердаромади амрикоӣ табдил дод.

Китобҳои Питер Бенчли ӯро ҳамчун устоди триллери зериобӣ муаррифӣ кардаанд.

Муаллиф дар асарҳои минбаъда мавзӯи қаъри кашфнашуда ва махлуқҳои бадҳайбатро, ки дар он ҷо пинҳон шудаанд, идома дод. Дар романи дуюми «Варта», ки низ ба навор гирифта шудааст, қаҳрамонҳо киштиҳои ғарқшударо меомӯзанд ва бори пурасрорро пайдо мекунанд. Нависанда беш аз даҳ асар нашр кардааст, ки машҳуртарини онҳо китобҳои зерин мебошанд:

«Ҷоғҳо», «Варта”, «Ҷазира»,  «Духтаре аз баҳри Кортес», «Ваҳми наҳанг, ҳикояҳои ҳақиқӣ дар бораи наҳангҳо ва баҳр».

Асарҳои Питер Бенчли ба маъруфтарин китобҳо дар бораи муносибати мураккаби байни одамон ва мавҷудоти баҳрӣ табдил ёфтанд. Муаллиф 12 феврали соли 2006 аз бемории фибрози шуш даргузашт.

Соли 1985 дар Юджин барандаи ҷоизаи Небула ва Ҳуго, нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ Теодор Старҷон  дар синни 67-солагӣ аз фибрози шуш даргузашт.

Теодор аввалин ҳикояи худро дар соли 1938 дар рӯзномаи McClure’s Syndicate нашр кард, ки баъдан бо он аксар вақт ҳамкорӣ мекард. Аввалин достони тахайюлии «Худо дар боғ» моҳи октябри соли 1939 дар маҷаллаи Unknown нашр шуд. Давраи авҷи эҷодиёти ў ба солҳои 1940-1950 рост меояд. Дар солҳои 1950 Старҷон яке аз маъруфтарин нависандагони асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ буд ва ба ташаккули чунин муаллифони машҳур ба мисли Рэй Брэдбери ва Курт Воннегут таъсир расонд.

Теодор Старҷон муаллифи 12 роман, беш аз 200 достони кӯтоҳ ва ҳамчунин филмномаҳо ва барномаҳои телевизионӣ мебошад. Муаллифи романи «Ман, бадахлоқам» низ ӯст. Ин роман соли 1956 навишта шуда буд, аммо китоби то ҳол вуҷуднадошта ба шарофати қаллобии як барандаи радиои амрикоӣ, бестселлер шуд. Солҳои 1966−1967 барои силсилаи «Роҳи ситораҳо» якчанд филмнома навишт. Яке аз асарҳои машҳури ӯ достони «Бештар аз инсон» мебошад, ки аз се достони алоҳида иборат буда, соли 1953 нашр шудааст.

Соли 1988 дар Кармел, Калифорния нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ Роберт Ҳайнлайн дар синни 80-солагӣ  вафот кард.

Роберт Энсон Ҳайнлайн нависандаи амрикоӣ, яке аз бузургтарин нависандагони асарҳои жанри тахайюлӣ аст, ки асосан чеҳраи фантастикаи илмии муосирро муайян кардааст. Роберт Ҳайнлайн бонуфузтарин нависандаи бадеии назарист, ки осори ӯ зеҳни наслҳои навро ба худ ҷалб мекунад.

Энсон зиёда аз 100 асар, ҳикоя ва мақолаҳо чоп кардааст. Вай шаш ҷоизаи Ҳугоро ба даст овард. Аз рӯи асарҳои ӯ чаҳор филм ва панҷ силсилафилми телевизионӣ таҳия шудааст. Бо гузашти 15 сол аз маргаш аксари осори ӯ ба забонҳои гуногун нашр мешавад ва таъсири ӯ дар осори бисёре аз муаллифони муҳими имрӯз ба таври равшан намоён аст. Мавзӯи асосие, ки дар тамоми асарҳои Ҳайнлайн маъмул аст, манфиатҳои амалии фаъолияти инсон дар фазо мебошад. Ҳарчанд ӯ ҳеҷ гоҳ аз хароҷоти бузург ва оқибатҳои манфии рушди технологӣ чашм намепӯшид, аммо дар бораи аҳамияти чунин афзоиш барои пешрафт ва қобилияти зинда мондани башарият диди равшане дошт.

Қисми зиёди корҳои ӯ хеле пеш аз гузоштани қадами аввалини худ дар сатҳи Моҳ нашр шуда буданд. Аксари онҳое, ки бо хондани романҳои ӯ ба воя расидаанд, дар омӯзиши кайҳон ба пешравиҳои назаррас ноил шудаанд. Онҳо дар созмонҳои саноати кайҳонӣ дар саросари ҷаҳон кор мекунанд. Аксари онҳо мегӯянд, ки бори нахуст аз Роберт Ҳейнлайн ва асарҳои ӯ илҳом гирифтаанд ва ба ҳамин хотир кореро интихоб кардаанд, ки ба фазо вобаста аст. Имрӯз, дар нимкураи ҷанубии Миррих, як унсури релефи хурд бо номи даҳанаи Ҳейнлейн вуҷуд дорад, ки ба номи шахсе, ки орзу мекард, рӯзе дар ин ҷо одамон зиндагӣ ва пешравӣ мекунанд ва дар интиҳо нависандаи маҳбубтарин гардид.

Соли 1993 нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ  Эйв Дэвидсон пас аз бемории тӯлонӣ даргузашт.

Аврам Ҷеймс Дэвидсон нависандаи амрикоии асли яҳудӣ, мунаққид ва муҳаррир, муаллифи қариб бист роман, тақрибан сесад ҳикоя ва новелла, инчунин эссе ва мақолаҳост.  Вай ба навиштани асарҳои худ тақрибан солҳои 1950 оғоз кардааст.

Машҳуртарин асарҳояш:  «Истгоҳи  кўчаи 633»,  «Хонае, ки Блейкени сохтааст», «Шаҳодатнома», «Доктор Моррис Голдпеппер бармегардад», «Чормағз», «Писари Осмон», “Одамхўри бузургҷусса дар водӣ» ва ғ. ба шумор мераванд.

Таҳияи Сафаргул ҲУСАЙНОВА