Оё Парии Ҳисориро мешиносем? “Ашъораш бисёр хубу дилпазир ва ширину беназир афтода”. (Возеҳ)

Матлабе, ки пешкаш мешавад, аз маҷаллаи “Садои Шарқ” аст ва ба қалами Муҳаббат Ҷалилова ва Алиқул Девонақулов дахл дорад.

Мулло Муҳаммад Раҷаби Ҳисорӣ, ки дар таърихи адабиёт ҳамчун Парии Ҳисорӣ маъруф мебошад, дар охири асри  ҶVIII ва ибтидои асри ҶҶ дар водии Ҳисор ҳаёт ба сар бурдааст. Санаи таввалуд ва фавти ӯ маълум нест. Вале аз қайди дар “Намунаи адабиёти тоҷик” (саҳ. 229-232) кардаи устод Садриддин Айнӣ ва ишораҳои дар дигар сарчашмаҳои адабӣ рафта, маълум мегардад, ки Парии Ҳисорӣ умри бардавоме дидааст. Худи шоир ба ин маънӣ гуфтааст.

Мӯи сафеди пири Парӣ шиквапарвар аст,

Шабнам ба ғайри барги гулу субҳгоҳ нест.

Дар ҷои дигар, аз дасти пирие, ки ӯро ноумеду заиф кардааст, шикоят карда мегӯяд.

Қомати пири Парӣ оинаи арзи фаност,

Марг з-ин теша ба Фарҳод худ осон созам.

Парии Ҳисорӣ асосан дар дарбори ҳокими Ҳисор Абдулкарим хидмат кардааст, ки онро ишораи дар тазкираи “Миръот-ул-хаёл” кардаи Абдулазими Сомӣ низ тасдиқ менамояд:

Дар он дам, ки Абдулқодир дар Ҳисор,

Ҳукумат ҳамекард аз ихтиёр.

Дар он вақт аз шоирони надим,

Ҳаме буд Мулло Раҷаб мустақим.

Тахаллус “Парӣ” – шӯҳрати ҳар дунё,

Шуда шеъри ӯ шӯҳра андар диёр.

Мероси адабии Парӣ ҳанӯз таҳқиқ нашудааст. Эҷодиёти шоирро ғазал мухтамас, қитъа ва маснавии “Зафарнома” ташкил медиҳанд, ки онҳо дар баёзу тазкираҳо парокандаанд.

Ривоят мекунанд, ки овозаи табъи баланд ва ғазалҳои дилписанди Парӣ то ба Бухоро мераванд ва аҳли фазлу адабии Бухоро дидани дидори ӯро дархост менамоянд. Аммо шоир дар ҷавоб менависад:

Парӣ чун равғани поки Бухорост,

Шунидан дораду дидан надорад.

Аз ашъори Парӣ пай бурда мешавад, ки ӯ дигар майли сафари Бухоро накардааст. Шояд ин ҳама барои он бошад, ки шоир дар ҳокимияти ҳокими хурди тобеи аморати Бухоро бетартибию беадолатии зиёдеро дида, аз аморат дасту дил шустааст. Ӯ мегӯяд:

Ба худ, о бехабар, аз қурбати султон чӣ месозӣ!

Парӣ шоири дақиқиназар ва рангинбаён аст. Қорӣ Раҳматуллоҳи Возеҳ дар “Тӯҳфат-ул-аҳбоб” овардааст: “Парӣ тахаллуси Мулло Муҳаммад Раҷаби Ҳисорист. Бо вуҷуди омӣ будан, дар назм ва ансофи шеър иқтидори том дошта”. Ҳамин фикри Возеҳро як байти худи шоир қувват медиҳад. Ӯ навиштааст:

Наям аз бесаводӣ шармсори нуктафаҳмиҳо,

Парӣ, ҳар мисраам мазмуни девон дар бағал дорад.

ИН ДУ ҒАЗАР АЗ ӮСТ:

Магар лаълаш башорат медиҳад аз асли матлабҳо,

Ба гӯши ман садои бӯса меояд аз он лабҳо.

Ба ҳусни навхатон мавҷи арақ афрӯхтан дорад,

Чароғи чашмаке дар зулмати шаб ҳамчу кавкабҳо.

Куҷо рафтӣ зи базми боданӯшонат ту, эй соқӣ,

Ки ҳамчун шишаи бемай тиҳӣ гардида қолабҳо.

Ҳиҷоби ҳусн шуд шом аз хату ҳолу саводи зулф,

Чӣ сон тобад бурун хуршеди рухсораш аз ин шабҳо.

Гирифтор аст ҳар узви туро ҳар дил ба оине,

Ба ранги зулфи мушкинат парешон аст мазҳабҳо,

Дар ин дунё ба рамзи қатрае маҳрам нашуд фикре,

Ки аз сангинии мавҷи гуҳар шуд суда мисқабҳо.

Дурри сармояандозии махмурон дар ин маҳфил,

Парӣ, табхола шуд, май аз лаби соғар аз ин табҳо.

***********           **************

Бурида бод зи дастам сари чаҳор ангушт,

Ки даст мекашад аз доманам нигор ангушт.

Надонам уқдаи зулфи кӣ боз кард имрӯз

Димоғи шона парешону мушкбор ангушт.

Задам ба ҳалқаи зулфи ту даст бодо бод,

Касе набурда чу ман дар даҳони мор ангушт,

Ба ранҷ омада ангуштарӣ, зи ангуштам.

Ба чашми ҳирс надорад камӣ зи чор ангушт

Ишорат оинадори ҳилоли абрӯи кист?

Ба чашми ман мижа гардида як қатор ангушт,

Дигар чӣ суд диҳад бо висол густохӣ,

Парӣ чу шона расонад ба зулфи ёр ангушт.

Аз маҷаллаи “Садои Шарқ”, соли 1967, №2.

Таҳияи Шавқинисо Носирова,
мутахассиси шуъбаи матбуоти даврӣ