Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 9-уми июн

Соли 1508 дар Рашитс воизи протестантии словения, яке аз асосгузорони фарҳанги Словения, аввалин чопгар ва забоншинос Примож Трубар, ба олам омад.

Примож Трубар дар моҳи июни соли 1508 дар Рашитс дар оилаи осиёббон ба воя расидааст. Вай аз хурдсолӣ ба калисо мерафт. Солҳои 1520-1521 дар мактаби Риека, 1522-1524 дар мактаби Залтсбург таҳсил кардааст. Соли 1528 Примож Трубар ба Донишгоҳи Вена дохил шуд, вале таҳсилашро ба охир нарасонд. Соли 1530 ӯ ба Словения баргашт ва коҳини католикӣ таъин шуд. Дар он вақт ғояи протестантӣ тадриҷан ба Словения ворид мешуд.

Дар соли 1547, Трубар ошкоро ба мазҳаби лютерӣ (яке аз мазҳабҳои насронӣ) гузашт, ки дар асоси таълимоти Мартин Лютер дар асри16 пайдо шуда буд. Худи ҳамон сол Трубарро барои паҳн кардани ақидаҳои протестантӣ аз Словения ихроҷ карданд. Ӯ маҷбур шуд, ба Олмон кӯчад.

Дар Олмон, Примож Трубар, аввалин китобҳои чопи словенӣ Абекедариус (ABCs) (1550) ва Катехизми хурдро (1551) ки бо “муҳаббати бузург ва дўстдории ҳамаи словенҳо” асос ёфтаанд, нашр кард. Вай инчунин 25 китоби гуногунро ба словенӣ тарҷума кардааст (тарҷумаи пурраи китобҳои Мартини Аҳди Ҷадид ва Луистер аз китоби Эразмус). Китобҳои протестантӣ асосан бо забони глаголитӣ чоп мешуданд. Пас аз он Трубар барои чоп литери ҳуруфоти кириллӣ ва лотиниро сохт. Дар маҷмӯъ, матбааи Трубар 12 китоб ба забони глаголитӣ, 7 китоб бо ҳуруфи кириллӣ ва 6 китоб ба лотинӣ чоп кардааст. Аз 50 китоби словенӣ, ки протестантҳо нашр кардаанд, тақрибан 2/3 ба Трубар тааллуқ доранд.

Трубар ният дошт, ки барои словенҳо, хорватҳо ва сербҳо забони ягонаи адабӣ эҷод кунад.

Трубар директори Институти Библияи Славянии Ҷанубӣ дар Бад-Урах (Олмон) буд, ки махсус барои нашри китобҳои протестантии словенӣ ва хорватӣ пешбинӣ шуда буд.

Дар соли 1566, ў ректори калисо дар Дерендинген, дар наздикии Тюбинген (Олмон) шуд. Примож Трубар 28 июни соли 1586 дар Тюбинген вафот кард.

Соли1866 маҷаллаи «Современник» бо фармони шахсии император Александр II баста шуд.

Соли 1930 дар Сент-Питерсберги иёлати Флорида нависанда, адабиётшинос ва муҳаррир Лин Картер ба олам омад.

Линвуд Вруман Картер нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ, олими адабиёт ва муҳаррири Силсилаи Фантастикаи калонсолон Ballantine буд. Ӯ дар солҳои 1950-ум дар мактаби карикатуравии Флорида таҳсил кардааст. Монографияи ӯ «Ҷаҳонҳои хаёлӣ» (1973) китоби маълумотнома барои ҳаводорони жанри СФ маҳсуб мешавад.

Картер нависандаи сермаҳсул буд. Дар аксари мавридҳо, ӯ силсилаи романҳоро дар як мавзӯъ ё бо як хислат офаридааст.

Дар давоми шаш сол (1965-1970) Картер достони саргузашти подшоҳи барбар Тонгорро навишт. Муаллиф дар давоми тамоми силсилаи Тонгор исбот кардааст, ки дар Лемурияи қадим одамон аз киштиҳои зиддиҷозиба истифода мебурданд.

Соли 1943 дар Оклахома нависандаи асарҳои жанри тахайюлии амрикоӣ Ҷо Халдеман, барандаи ҷоизаҳои Nebula, Hugo ва Locus, Сити ба дунё омад.

Ҷо Халдеман соли 1967 Донишгоҳи Мэрилендро дар Коллеҷи Парк хатм кардааст. Худи ҳамон сол ўро ба хидмат дар артиш даъват карданд ва дар ҷанги Ветнам иштирок карда, сахт захмӣ шуд. Ӯро бо ордени «Дили арғувонӣ» сарфароз карданд. Таҷрибаи ҷангии ў асоси романи реалистии «Соли ҷанг» (1972) гардид. Вай аз соли 1970 инҷониб ба таври касбӣ ба эҷодиёт машғул аст. Нахустин нашри осори тахайюлии ӯ достони кӯтоҳе бо номи «Марҳилаи берунӣ» (1969) буд. Халдеман дар асари худ доимо бемаъно ва ғайриинсонӣ будани ҷангро таъкид мекунад. Нависанда бо романи тахайюлии зиддиҷангии худ  «Қаҳрамон» (1972) муваффақият ба даст овард. Баъдтар он ба романи машҳури «Ҷанги беинтиҳо» табдил ёфт, ки Халдеман барои он ҷоизаҳои Ҳуго ва Туманиро ба даст овард. Дар соли 2010 коргардон Ридли Скотт эълон кард, ки сенарияи филми «Ҷанги беинтиҳо»-ро омода мекунад.

Соли 1962 дар Лос-Анҷелес нависандаи амрикоӣ Пол Битти, барандаи Ҷоизаи Букер (2016), ба олам омад.

Битти дар Коллеҷи Бруклин устоди санъати тасвирӣ ва дар Донишгоҳи Бостон магистри психологияро соҳиб шудааст.

Дар соли 1990 Битти ғолиби озмуни шеъри «Poetry Slam» шуд. Яке аз ҷоизаҳои ӯ барои ғолиб шудан дар озмун ин нашри нахустин маҷмӯаи ашъораш бо номи “Бонки калон” (1991) буд. Вай инро бо дигар китоби шеърҳо, «Joker, Joker, Deuce» (1994) идома дод.

Аввалин романи ӯ, «The White Boy Shuffle» (1996) дар «The New York Times» аз Ричард Бернштейн баҳои мусбат гирифт.

Дар романи соли 2015-и худ “The Sllout”, Битти дар бораи як деҳқони шаҳрӣ нақл мекунад. Барои навиштани ин китоб Битти панҷ соли умри худро сарф кардааст.

«The Sellout» барандаи Ҷоизаи Миллии «Circle Circle Book» 2015  ва Ҷоизаи «Man Booker» 2016 шуд. Битти аввалин амрикоие буд, ки барандаи Ҷоизаи Букер гардид (қаблан Ҷоизаи Букер танҳо ба нависандагони Бритониё, Ирландия ва Иттиҳоди Миллатҳо дода мешуд). Китоб дар Русия аз ҷониби Eksmo соли 2017 нашр шудааст.

Соли 1972 дар Маскав нависандаи рус Мария Степанова, барандаи ҷоизаҳои NOS ва «Болшая книга» таваллуд шудааст.

Хатмкардаи Донишкадаи адабии ба номи Горкий (1995). Муаллифи чандин китобҳои шеърӣ. Яке аз муаллифони ғоя ва матнҳои лоиҳаи «Эҳтирос тибқи Матто-2000». Шеърҳояш ба забонҳои англисӣ, ибрӣ, испанӣ, итолиёвӣ, олмонӣ, финландӣ, фаронсавӣ ва дигар забонҳо тарҷума шудаанд.

Соли 1973 дар Солсбери нависандаи бритониёӣ Ҷон Кризи, устоди асарҳои корогоҳӣ, дар синни 64-солагӣ аз бемории қалб даргузашт.

Нависандаи пурмаҳсули англис, бо 28 тахаллус, аз ҷумла Энтони Мортон, Майкл Ҳоллидей, Гордон Эш, Ҷереми Йорк, Ҷ. Маррик, Норман Дин, Абел Манн, Питер Мантон, Патрик Гилл эҷод кардааст.

Ҷон Кризи дар шаҳраки хурди Саутфилдс (Суррей, Англия) дар оилаи калони коргар ба дунё омадааст.

Давраи душвори кӯдакӣ, фақру беморӣ (фалаҷи атфол) ба эҷодиёти пайвастаи нависанда асос гузошт. Солҳои аввали кораш дар як ҳафта 2 роман чоп мекард, баъди танқид шудан, дар як моҳ 1 романро кам кард. Баъзан дар як вақт дар болои даҳҳо китоб кор карда, Кризи усули аслии навиштани онҳоро нигоҳ дошт. Ҳамин тавр ў қариб 600 асар офаридааст.

Ҷон Кризи ҳеҷ гоҳ инкор намекард, ки ӯ танҳо як муаллифи тиҷоратӣ буд. Ҳангоме ки орзуяш (хонаи азим ва мошинҳои боҳашамат) амалӣ шуд, нависанда аз меҳнати худ даст накашида, инро бо иродаи қавӣ барои пирӯзӣ, ки дар айёми кӯдакиаш орзу мекард, шарҳ дод ва як қисми зиёди маблағашро барои кӯмакҳои хайрия ба онҳое, ки дар ин зиндагӣ чандон хушбахт набуданд, фиристод. Пас аз марги ӯ дастхатҳои кори чандинсолааш боқӣ мондаанд. Дар соли 2007 хешовандони Ҷон Кризи ҳуқуқи муаллифӣ ба асарҳои ӯро ба «Owatonna Media» фурӯхтанд (дар омади гап, он ҳуқуқи муаллифони бисёре аз нависандагон, аз ҷумла Агата Кристи ва Ян Флемингро дар ихтиёр дорад).

Соли 1974 дар Мадрид нависандаи гватемалӣ Мигел Астуриас, барандаи Ҷоизаи Нобел дар соли 1967 дар синни 74-солагӣ даргузашт.

Мигел Ангел Астуриас Росалес 19 октябри соли 1899 дар шаҳри Гватемала ба олам омадааст.

Соли 1904 оила аз пойтахт ба Салама кӯчид ва то соли 1908 он ҷо монданд. Соли 1917 ӯ дар риштаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи Сан-Карлос таҳсил кардааст, гарчанде ки соли аввалаш ба тиб бахшида шуда буд. Астурия дар шўриши соли 1920 ба муқобили диктатор Эстрада Кабрера иштирок дошт. Соли 1923 ӯ ба Аврупо рафт ва дар он ҷо таҳсилро дар Сорбонна идома дод. Дар Порис зиндагӣ карда, ба навиштани шеър ва наср шурӯъ кард. Вай дар тарҷумаи достони қадими Ҳиндустон Попол Вух (Китоби Насихат) ба испанӣ иштирок кардааст.

Соли 1933 ба Ватан баргашт. Ӯ ба ҳайси рӯзноманигор кор карда, сипас ба фаъолияти дипломатӣ шурӯъ кард.

Баъди табаддулоти давлатии соли 1954 бадарға шуд ва маҷбуран ба муҳоҷират рафт. Дар ин солҳо вай нависандаи шинохта шуд. Соли 1966 президенти аз тариқи демократӣ интихобшуда Хулио Сезар Мендес ӯро сафири Фаронса таъин кард ва худи ҳамон сол  ӯ бо Ҷоизаи Ленинӣ мукофотонида шуд. Соли 1967 ба дарёфти Ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт “барои дастоварди барҷастаи эҷодиаш дар асоси таваҷҷӯҳаш ба урфу одатҳои ҳиндуҳои Амрикои Лотинӣ” мушарраф шуд.

Соли 2008 дар Эванстон нависандаи асарҳои жанри тахайюлӣ, мунаққид ва муҳаррири амрикоӣ Алгис Будрис, барандаи Ҷоизаи Пилигрим ҳамчун мунаққид, дар синни 77-солагӣ даргузашт.

Алгис Будрис 9 январи соли 1931 дар Кенигсберг (Пруссияи Шарқӣ, ҳоло Калининград, Русия) таваллуд шудааст. Соли 1936 падараш Йонас Будрис (1889-1964) консули генералии Литва дар Ню-Йорк таъин шуд ва бо оилааш ба Иёлоти Муттаҳида кӯчид. Пас аз ҷанг, ӯ дар ғурбат аз ҳукумати Литва намояндагӣ мекард ва дар натиҷа, Алгирдас шаҳрвандии Литваро барои муддати хеле тӯлонӣ нигоҳ дошт ва танҳо дар солҳои 1990 шаҳрвандии Амрикоро гирифт. Дар Донишгоҳи Майами, Огайо (1947-49) ва Донишгоҳи Колумбияи Ню-Йорк (1951-52) таҳсил кардааст.

Соли 2013 дар Кирккалди нависандаи шотландӣ Иэн Бэнкс дар синни 59-солагӣ аз бемории саратон даргузашт. Иэн Бэнкс 16 феврали соли 1954 дар Данфермлайни Шотландия таваллуд шудааст. Пас аз хатми мактаби миёна, Бэнкс дар Донишгоҳи Стирлинг забони англисӣ, фалсафа ва психологияро омӯхт.

Бэнкс дар синни 11-солагӣ ба навиштан шурӯъ кард. Ӯ аввалин романи худ “Ҳавопаймои реактивии маҷорӣ“-ро дар 16-солагӣ ва дуввуминаш “ТТР”-ро дар соли 1972 дар Донишгоҳи Стирлинг дар соли 1972 ба итмом расонд. Ҳарчанд худро умдатан нависандаи асарҳои жанри илмӣ-тахайюлӣ медонист, аммо бо сабаби мушкилоти нашри китобҳо маҷбур шуд, ки таҳсилашро идома диҳад.

Пас аз муваффақияти «Фабрикаи занбӯр» (1984), Бэнкс бо ҷидду ҷаҳд ба навиштан шурӯъ кард. Роман дарҳол муаллифро ҳамчун як шахсияти хоси тахайюлоти шотландӣ муаррифӣ кард.

Романҳои минбаъдаи Бэнкс сиёсати муосири зидди Тэтчер, фарҳанги маъмул ва технологияро меомӯзанд. Аввалин китоби илмӣ-тахайюлии  Бэнкс бо номи «Флебасро мебинам», соли 1987 нашр шуд, ки оғози силсилаи «Маданият» буд. Дар соли 2008 рўзномаи  «The Times» Бэнксро ба рӯйхати «50 нависандаи бузургтарини Бритониё аз соли 1945» дохил кард.

Дар моҳи апрели соли 2013, Бэнкс эълон кард, ки ба бемории саратон гирифтор шудааст ва гумон аст, ки беш аз як сол зиндагӣ накунад. Ӯ 9 июни соли 2013 дар Кирккалди, Шотландия даргузашт. Романи ниҳоии нависанда бо номи «Каменоломня» моҳи июни соли 2013, дар рӯзи маргаш нашр шуд.

Соли 2013 дар Тюбинген нависанда, мақоланавис, филолог ва адабиётшиноси олмонӣ Валтер Йенс дар синни 90-солагӣ даргузашт.

Соли 2024 дар Тюбинген шоир, нависанда, ёддоштнавис, эссенавис, тарҷумон, табиб ва олими тиб дар синни 90-солагӣ аз бемории Паркинсон вафот кард.

Таҳияи Сафаргул ҲУСАЙНОВА