Як рӯзи адабиёт дар таърихи башар. 10 –уми декабр

Соли 1538 дар Феррара шоир ва дипломати итолиёвӣ Баттиста Гуарини ба олам омад. Баттиста Гуарини аз оилаи ашрофони Феррари ва аз авлоди инсонпарвари машҳури асри XV Гуарино (Гварино) буд. Дар Донишгоҳи Падуа таҳсил карда, ба Феррари баргашт ва дар кафедраи  риторикӣ дар Атенаи маҳаллӣ  фаъолияти худро оғоз кард.

Гуарини асарҳои бисёре навиштааст. Аз ӯ шеърҳои лирикӣ, мазҳакаи «La idropica» («Бемори истиқсо»), шумораи зиёди мактубҳои бахшида ба масъалаҳои гуногуни санъат ва фарҳанг ва рисолаи «Compendio della poesia tragicomica» (Китоби дарсӣ оид ба назарияи трагикомика) боқӣ монданд.

Асари драмавии “Il pastor fido” (Чӯпони вафодор),  чунон ки худи ӯ онро “трагикомедияи пасторалӣ” номидааст, барояш шўҳрати бузург овард. Мақсаде, ки Гуарини дар назди худ гузошта буд – навиштани асаре дар баробари «Аминта»-и Тассо амалӣ шуд: «Чўпони вафодор» ҳам дар байни ҳамзамонон ва ҳам дар байни наслҳои дигар баробари «Аминта» муваффақияти калон ба даст овард. Ин пйеса солҳои 1590-1830 на камтар аз 170 маротиба нашр шудааст: он 50 маротиба ба забони фаронсавӣ, 18 маротиба ба забони немисӣ, 15 маротиба ба забони англисӣ, 9 маротиба ба забони ҳолландӣ ва панҷ маротиба ба забонҳои испанӣ ва юнонӣ нашр шуд. Ин асар ба талаботи он замон ва ҷамъияте, ки Гуарини барояшон навишт, ҷавобгў буд.

Баттиста Гуарини дар Венетсия 7 октябри соли 1612 дар синни 73-солагӣ даргузашт.

Соли 1745 нависандаи англис Томас Холкрофт ба дунё омад.

Томас Холкрофт дар оилаи пойафзолдӯз дар яке аз маҳаллаҳои коргарнишини Лондон ба воя расидааст. То ба камол расиданаш вай ба корҳои гуногун машғул буд. Бо худомӯзӣ забонҳои фаронсавӣ, олмонӣ ва итолиёвиро аз худ кард. Томас аввалин бор ҳамчун намоишноманавис бо мазҳакаҳои «Ишқ ва гуруснагӣ» ва «Рўҳи дугона» баромад кард, ки аҳли ҷамъият онҳоро гарму ҷўшон қабул кард. Дар соли 1780 Холкрофт романи тарҷумаиҳолиро аз номаҳои «Элвин ё ҷентлмени масхарабоз» дар бораи ҳаёти як ҳунарманди сайёр нашр кард.

Соли 1783 Томас Холкрофт ба ҳайси хабарнигори рӯзнома ба Порис ба тамошои нахустнамоиши асари Бомаршеро “Издивоҷи Фигаро” рафт. Вай аз пйеса таассуроти фараҳбахш гирифта, онро чанд бор тамошо карда, аз ёд кард ва баъди ба Лондон баргаштан аз рўи хотира онро ба забони англисӣ тарҷума кард. Асарро таҳти унвони «Беақлии ҳаррӯза» мутобиқсозӣ кард ва он соли 1784 ба саҳна гузошта шуд. Дар маҷмӯъ, Холкрофт дорои беш аз сӣ пйеса мебошад, ки аксари онҳо хусусияти мелодрамавӣ доранд. Намоишномаи машҳуртаринаш «Роҳи вайрона» мебошад, ки он то ибтидои асри ХХ қисми репертуари театри Англия буд. Холкрофт ҳамчун мунаққиди театр низ фаъол буд.

Аз насри аслии Холкрофт машҳуртарин романҳо «Анна Сент-Ив» ва «Саргузашти Ҳю Тревор» буданд. Ҳарду роман бо шавқи озодихоҳӣ ва зиддидинӣ, ки бо таъсири Инқилоби бузурги Фаронса алоқаманданд, эҷод шудаанд, ки Холкрофт барои ҳамдардии возеҳаш дар соли 1794 ба додгоҳ кашида шуд.

Илова бар ин, ӯ як ҷилди ёддоштҳои сайёҳии «Саёҳат аз Ҳамбург тавассути Вестфалия, Ҳолланд ва Нидерландия ба Порис» (1804) навишт ва ёддоштҳоро оғоз кард, ки пас аз маргаш аз ҷониби Уилям Хэзлитт (1816) бо очерки солҳои охири ҳаёти нависанда навишта шуд.

Томас Холкрофт 23 марти соли 1809 вафот кард.

Соли 1821 дар Немирови вилояти Подолск шоир, нависанда ва мақоланависи рус Николай Некрасов ба олам омад.

МУФАССАЛТАР ИН ҶОСТ: НИКОЛАЙ НЕКРАСОВ. 203-СОЛАГИИ ТАВАЛЛУД

Соли 1830 дар Амхерст иёлати Массачусетс шоираи амрикоӣ Эмили Дикинсон чашм ба олами ҳастӣ кушод.

Эмили Дикинсон тақрибан 1800 шеър эҷод карда, вале замони зиндагиаш ҷуръат накардааст, ки онҳо нашр кунад. Танҳо пас аз марги ӯ ҷаҳониён дар бораи осори шоираи бузург, ки ба иқтибосҳо тақсим шудаанд, шинос шуд.

Эмили Элизабет Дикинсон бо бародари калонии худ Вилям ва хоҳари хурдиаш Лавиния ба воя расидааст. Эмили маълумоти хуб гирифтааст: вай дар мактаби ибтидоӣ ва сипас Академияи Амхерст таҳсил карда, забонҳо, адабиёт, ботаника ва геологияро меомӯхт.

Вақте ки ӯ 14-сола буд, дар оила фоҷиа рӯй дод – ҷияни ӯ София Ҳолланд вафот кард. Ин шоираи ҷавонро ба ҳаяҷон овард, Эмили мудом хомўш буд ва ба ҳама чиз бепарво шуд. Волидонаш духтарашонро барои муолиҷа ба Бостон фиристоданд. Духтарак баъдтар дар як шеър ин ҳодисаро зикр кардааст.

Пас аз хатми мактаб, Эмили ба семинарияи занонаи кӯҳии Лион, ки дар масофаи 16 км аз зодгоҳаш ҷойгир буд рафт. Аммо пас аз 9 моҳ бо сабабҳои номаълум дарсҳоро тарк карда, ба хонаи волидон баргашт ва қариб тамоми умр аз он ҷо берун нарафтааст. Эмили ба мутолиаи асарҳои нависандагони замони худ шавқу ҳавас дошт.

Пас аз он ки модари шоира гирифтори бемории музмин шуд, Дикинсон худро комилан дар Амхерст гўё, ки зиндонӣ кард. Вай аксарияти ўҳдадориҳои хонаро ба дўши худ гирифта, вақти зиёди худро ба хондан ва нигоҳубини боғ сарф мекард. Ин давраи авҷи баланди эҷодиёти ӯ буд. Эмили дар ин давра асарҳои пешина навиштаашро такмил дода, ба тартиб овард, онҳоро дар китобҳои мукаммал ҷамъоварӣ мекард, аммо аз тарси интиқод ҷуръат намекард, ки нашр кунад.

Дар солҳои охири умри худ, зан хеле кам миёни мардум зоҳир мешуд. Ҳамсояҳо ӯро як зани сода медонистанд, зеро ӯ либоси сафед пӯшидан ва аз дари баста бо меҳмонон сӯҳбат карданро афзал медонист.

Шоир зиёд бемор мешуд. Ҳангоми таҳсил дар академия ӯ маҷбур шуд, ки аз сабаби бад шудани саломатӣ як сол онро тарк кунад. Чанде пеш аз маргаш падару модар, дӯстон ва ҷияни маҳбубашро аз даст дод, ки ин талафот саломатии ӯро бештар хароб кард. Аммо сабаби марги ў варами гурда буд, ки 2,5 сол давом кардааст.

Бинобар ин, Эмили соли 1886, дар синни 55-солагӣ даргузашт.

Асарҳои «Тақдир хонаи бедар аст», «Шеърҳоям паём ба олам аст, Аммо ӯ ба ман ҷавоб намедиҳад“, «Бо сухан даҳонамро бастаанд»,  «Ин ҳама чизе, ки ман шуморо овардаам!..», «Дусти шоирон – Тирамоҳ гузашт…», «Ҳар як теппа дигар шудааст!..», “Ман мефаҳмам – чаро?..” мансуби ўянд.

Соли 1891 дар Шёнеберги Берлин шоири олмонӣ Нелли Закс, барандаи Ҷоизаи Нобел дар соҳаи адабиёт (1966) ба дунё омад.

Нелли Закс дар оилаи сарватманди яҳудӣ ба дунё омада, дар хона таҳсил мекунад ва пас аз он ба мактаби миёнаи духтаронаи Берлин дохил шуд. Вай ба мусиқӣ, адабиёт, рақс шавқ дошт ва дар як вақт орзу дошт, ки балеринаи касбӣ шавад. Дар синни 15-солагӣ Нелли романи «Gosta Berlings saga» (1891)-и Селма Лагерлёфро мутолиа кард. Ин роман ба ӯ чунон таассуроти қавӣ бахшид, ки ба Шветсия нома навишт. Мукотиботе, ки байни Закс ва Лагерлёф оғоз шуда буд, тақрибан 33 сол, то марги нависандаи шведӣ давом кард. Дар синни 18-солагӣ, Нелли ба навиштани шеър, асосан дар бораи табиат ва мавзӯъҳои асотирӣ шурӯъ кард. Баъзеи онҳо дар маҷаллаҳои адабӣ нашр шуда, диққати Стефан Ствейгро ба худ ҷалб карданд. Пас аз марги падараш дар соли 1930 Нелли бо модараш зиндагии хилват ба сар мебарад. Пеш аз он ки Адолф Гитлер ба сари қудрат омад, вай ба тасаввуфи яҳудиву насронӣ таваҷҷӯҳ зоҳир кард. Соли 1940, вақте ки нерӯҳои Олмон Аврупоро ишғол карданд, Нелли Закс ва модараш бо кӯмаки Лагерлёф дар Шветсия паноҳ ёфтанд. Вале дидори Лагерлёф ба онҳо муяссар нашуд, вай 16 марти соли 1940 вафот кард. Закс дар аввал худро дар сарзамини бегона комилан танҳо ҳис мекард. Дар ин муддат ӯ забони шведиро меомӯхт ва бо тарҷумаи осори шоирони Шветсия ба мисли Гуннар Экерлёф, Йоханнес Эдфелт ва Карл Венберг ба забони олмонӣ рӯзгорашро пеш мебурд. Вай танҳо дар соли 1953 шаҳрвандии Шветсияро соҳиб шуд. Дар солҳои баъд аз ҷанг ба ғайр аз назм, песаҳо ва порчаҳои драмавӣ низ менавишт. Соли 1959 пас аз нашри маҷмӯаи “Парвоз ва тағирот” ў машҳур шуд. Соли 1960, пас аз 20 соли фирор аз Олмон, ба ӯ ҷоизаи Анетта фон Дросте-Ҳюлшофф супурда шуд ва соли дигар мақомоти Дортмунд ҷоизаи солонаи адабӣ ба номи ӯ таъсис дода, ба шоира нафақаи якумрӣ таъин карданд. Соли 1965 ба Нелли Закс мукофоти Сулҳи ҷамъияти китобфурӯшони Олмон дар Ҷумҳурии Федеративии Германия дода шуд, ки яке аз бонуфузтарин мукофотҳои адабии кишвар ба шумор меравад. 20 октябри соли 1966 Нелли Закси 74-сола барои «асарҳои барҷастаи лирикӣ ва драмавӣ, ки сарнавишти халқи яҳудро меомӯзад» сазовори ҷоизаи Нобел дар соҳаи адабиёт шуд. Закс ҷоизаи Нобелро дар соли 1966 бо Шмуэл Ҷозеф Агнон тақсим кард. Пас аз гирифтани ҷоизаи Нобел, вай дар манзили хурди худ дар Стокҳолм зиндагӣ ва корашро идома дод.

Нелли Закс 12 майи соли 1970 пас аз бемории тӯлонӣ дар синни 78-солагӣ даргузашт.

Соли 1900 дар деҳаи Сент дар Киремет шоири тотор Ҳасан Туфон ба олам омад.

Ҳасан Туфон шоири барҷастаи тотор аст, ки осори ӯ воқеан халқист ва аз муҳаббати бузург баҳравар аст.

Ҳасан Фахриевич Туфон дар оилаи деҳқон ба воя расидааст. Вай аз падараш хондану навиштанро ёд гирифт ва вақте, ки дар деҳа мактаб кушода шуд, ба мактаб рафт.

Туфон соли 1924 ба нашр шуруъ кард. Баъд аз ду-се сол аллакай дар бораи ў хонандагон, мунаққидон ва аҳли адаб ҳарф мезаданд. Ҳ.Туфон яке аз аввалинҳо шуда, мавзуи синфи коргар, меҳнат ва муборизаи онро ба назми тоторҳо дохил кард. Аллакай дар солҳои 1920-1930 асарҳои барҷаста «Очеркаҳои Урал», «Дар байни ду давра», «Бибиевҳо» ва ғайраро офарид. Ин шеърҳо ба фонди тиллоии назми тотор дохил шуданд.

Аз нимаи солҳои 30-ум. дар эҷодиёти Туфон давраи нав оғоз меёбад. Шоир аз эпос ба назми лирикӣ мегузарад. Бисёр шеърҳои лирикӣ дар байни халқ сурудҳои машҳур гардиданд.

Соли 1940 Туфон беасос таъқиб шуда, солҳои зиёд аз ҳаёти халқи зодгоҳаш ва адабиёти ватанаш хориҷ карда шуд. Ва танҳо дар соли 1956, пас аз марги Сталин, шоир ба Қазон баргашт.

Ашъори Туфон дар солҳои ҷанг ва баъд аз ҷанг бо мазмуни чуқури фалсафӣ бой шудааст.

Дар солҳои 50-60 шеъри Туфон ба қуллаҳои ҷадид расид. Вай як қатор асарҳое эҷод кард, ки онҳоро гавҳари назми тотор шумурдан мумкин аст.

Барои маҷмуаи ашъори «Асарҳои мунтахаб» (1964) Туфон сазовори Мукофоти давлатии Тотористон ба номи Г.Тукай гардид.

Ҳасан Туфон 10 июни соли 1981 дар Қазон вафот кард.

Соли 1920 дар Ню Йорк нависанда, намоишноманавис ва филмноманавис  Реҷиналд Роуз ба дунё омад.

Р. Роуз соли 1938 коллеҷи шаҳри Ню-Йоркро хатм карда, баъд аз ин, ӯ ба ҳайси мураттиби шиорҳои таблиғотӣ кор кардааст. Аз соли 1942 то соли 1946 дар сафи артиши Амрико хидмат кардааст. Роуз иштирокчии Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ буда, бо рутбаи лейтенант ба нафақа баромад.

Роуз аз соли 1951, ба филмноманависӣ ва намоишноманавсӣ оғоз кардааст. Барандаи ҷоизаи телевизионии амрикоии «Эмми» ба шумор меравад. Ӯ муаллифи филмномаи машҳури «12 марди хашмгин» мебошад.

Соли 1928 дар Заважнеи Поруб шоири словак Милан Руфус ба олам омад.

Соли 1936 дар Рум нависандаи итолиёвӣ, намоишноманавис Луиҷи Пиранделло, барандаи ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт (1934) дар синни 69-солагӣ даргузашт.

Луиҷи Пиранделло 28 июни соли 1867 дар ҷазираи Ситсилия дар оилаи сарватманд ба дунё омадааст. Падари писарак соҳиби кони сулфур буд. Луиҷи кӯдаки хеле боистеъдод буд, ў аввал таҳсилро дар Донишгоҳи Рум оғоз карда, пас аз як сол ба Донишгоҳи Бонн гузашт. Соли 1891 дипломи филологияи романиро гирифт. Аввалин китоби Пиранделло соли 1889 нашр шуд. Ин маҷмӯаи ашъор «Дарди шодӣ» ном дошт.

Азбаски Пиранделло ба пул эҳтиёҷ надошт, бинобар ин метавонист худро пурра ба эҷодкорӣ бахшад. Падар писарашро аз ҷиҳати молиявӣ дастгирӣ мекард. Соли 1901 романи ў «Радшуда» ва соли 1894 маҷмуаи ҳикояҳои «Муҳаббати бе ишқ» аз чоп баромад.

Соли 1894 бо Антуанетт Портулато оила барпо кард. Баъдан онҳо соҳиби ду писару як духтар шуданд.

Соли 1898 Пиранделло профессори Коллеҷи омўзгории Рум шуд. Аммо кори илмӣ ба эҷодиаш халал намерасонд, ў эҷодкориро идома медиҳад. Соли 1898 песаи «Эпилог» навишта шуд.

Дар соли 1903 вазъи молиявии Пиранделло бад шуд. Сел кони падарашро вайрон кард. Акнун нависанда дигар ба дастгирии молиявии падараш умед баста наметавонист ва маҷбур шуд, ки зиндагиашро худаш таъмин кунад. Кори адабӣ ва омӯзгорӣ манбаи рӯзгори ӯ гардид. Аммо зарбаҳои тақдир танҳо бо мушкилоти молӣ анҷом наёфт.

Соли 1904 завҷаи Пиранделло бемори рўҳӣ шуд. Аммо нависанда ӯро танҳо пас аз 15 сол дар беморхонаи равонӣ бистарӣ кард. Тамоми ин муддат ба ӯ лозим омад, ки бо зани ақлбохтааш ба сар барад.

Бо вуҷуди ҳама мушкилот, дар соли 1904 романи навбатии Пиранделло “Марҳум Маттиа Паскал” ба табъ расид, ки мухлисонаш онро бо шавқу ҳавас пазируфтанд.

Пас аз соли 1915, Пиранделло ба намоишноманавсӣ рў овард. Вай як қатор песаҳо навишт, ки ҳамаи онҳо муваффақияти бузург ба даст оварданд. Аҳволи молиявии Пиранделло хеле беҳтар шуд ва ў аз омўзгорӣ даст кашид.

Пиранделло на танҳо нависанда ва намоишноманависи боистеъдод, балки режиссёри машҳур ҳам буд. Ў песаҳояшро  худаш ба саҳна мегузошт.

Соли 1923 Пиранделло ба партияи фашистии Муссолини дохил шуд. Соли 1934 ба ӯ ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт “барои ҷасорати эҷодӣ ва заковат дар эҳёи санъати драмавӣ ва саҳнавӣ“ дода шуд.

Соли 1972 дар Маскав шоир, насрнавис ва рӯзноманигори шӯравии рус Семён Кирсанов, шогирди Владимир Маяковский, яке аз охирин футуристон дар синни 66-солагӣ даргузашт.

Соли 2023 дар Силк Ҳоул, Каролинаи Шимолӣ нависандаи фантастикаи амрикоӣ Дэвид Дрейк дар синни 78-солагӣ даргузашт.

Дэвид Дрейк (David Allen Drake) 24 сентябри соли 1945 дар Дибюке иёлати Айова таваллуд шудааст. Соли 1967 ӯ Донишгоҳи Айоваро бо дараҷаи бакалаврӣ дар риштаи таърих ва лотинӣ хатм карда, оиладор шуд ва баъдан ба факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи Дюк дохил шуд. Аз соли 1981 нависандаи касбӣ шуд. Соли 1979 аввалин маҷмӯаи бадеии ҳарбӣ «Hammer’s Slammers» ва аввалин романаш «The Dragon Lord» нашр шуданд». Дрейк нависандаи хеле сермаҳсул буд. Ба ҷуз аз асарҳои нашршудаи «Велисария», ӯ муаллифи силсилаи «Сламерҳои гурз», «Шикорчиёни ситора», «Ҷаҳони шимолӣ», «Генерал» (ҳаммуаллифӣ бо Стивен Майкл Стирлинг), «Баттлстансия» (ҳаммуаллифи бо Билл Фоссет), «Раҷҳо», «Савораҳои ARC» (ҳаммуаллифӣ бо Ҷанет Моррис), «Худованди ҷазираҳо» ва ғайраҳо ба шумор меравад. Ў худаш ва дар ҳаммуаллифӣ беш аз панҷоҳ китоб навиштааст.

Таҳияи Сафаргул Ҳусайнова